نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 نویسنده مسئول: استادیار گروه مدیریت بازرگانی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه حضرت معصومه (س)، قم، ایران
2 دانشیار گروه مدیریت بازرگانی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه حضرت معصومه (س)، قم، ایران
3 کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه حضرت معصومه (س)، قم، ایران
چکیده
تازه های تحقیق
در این تحقیق مشخص شد که برای ارزش‌آفرینی بسیج سازندگی به عنوان یک نهاد مردمی در توسعه کسب و کارهای خانگی باید به متغیرهای اصلی توسعه چندجانبه، بهبود زیرساخت فناورانه، توسعه خودباوری و خوداتکایی، ظرفیت‌سازی اجتماع‌محور و توسعه زیست‌بوم اشتغال توجه نمود. توسعه اجتماعی به دنبال حمایت از تقویت انسجام خانواده و کمک به استقلال خانواده ها و کمک به افراد محروم و آسیب پذیر است. یکی از ابزارهای مؤثر برای ارزش‌آفرینی بسیج سازندگی در توسعه کسب و کارهای خانگی، توسعه چندجانبه است که شامل فرهنگ‌سازی جهادی، توسعه اجتماعی و توسعه اقتصادی می‌باشد. فرهنگ‌سازی جهادی به دنبال تقویت فرهنگ و حس کار و مشارکت اعضا برای اشتغالزایی در خانواده با تفکر کار جهادی است. توسعه اجتماعی در پی حمایت از تقویت انسجام خانواده‌ها و کمک به استقلال خانواده‌ها و کمک به افراد محروم و آسیب‌پذیر است. اقدامات بسیج سازندگی در توسعه اقتصادی نیز با پشتیبانی از اشتغال محلى یا بومى، کمک به خوداشتغالی افراد و تحریک توسعه اقتصادی محقق می‌شود. در ادامه لازم است تا برای ارزش‌آفرینی به بهبود زیرساخت فناورانه که شامل توسعه کاربست فناوری های نو و بسترسازی دیجیتال است نیز توجه شود. همچنین توسعه خودباوری و خود اتکایی نیز می‌تواند در ارزش‌آفرینی بسیج، مؤثر باشد که شامل توانمندسازی فردی و مهارت‌آموزی است که به عواملی مانند تقویت تعهد در افراد، تربیت و پرورش نیروی کار متخصص و انتقال تجربه کاری به افراد می‌پردازد. همچنین ظرفیت‌سازی اجتماعی و توسعه زیست‌بوم اشتغال نیز در ارزش‌آفرینی مؤثر است که شامل خوشه‌سازی تیم‌محور، ترویج تعاون، توسعه درآمد، حمایت‌های مالی و بسترسازی دانشی است که در این خصوص توجه به افزایش تعاملات بین مشاغل خانگی، توسعه همکاری با دستگاه‌های اجرایی و بهره‌گیری از مشارکت آنها، اعطای کمک‌های نقدی به مشاغل خانگی و ارائه وام‌های کم‌بهره، مهم می‌باشد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
One of the widespread popular organizations in Iran is the Basij Organization, which, according to its inherent duty, tries to create value in this field. The current research was conducted with the aim of identifying the antecedents of value creation of Basij Construction Organization in the development of home businesses. The approach of the present qualitative research is applied in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of the nature of the data and method. The statistical population of the research includes the activists, specialists and experts of the covered businesses as well as the managers of the Basij Construction Organization in the field of organization and development of home businesses in Qom, who were interviewed with 12 experts using the snowball sampling method and according to the rule of theoretical data saturation. became. The resulting data were conceptualized using the theme analysis technique, and as a result, 178 propositions were labeled in 66 basic themes, 11 organizing themes, and 5 global themes. The results of the research show that the main value-creating antecedents of the Basij Construction organization in the development of home businesses include comprehensive themes of multilateral development, infrastructural empowerment, development of self-confidence and self-reliance, community-oriented capacity building, and development of the employment ecosystem. Therefore, in order to eliminate poverty and provide the necessary platforms for the development of home businesses, it is suggested that the Basij Organization should promote the culture of home work, teach new marketing methods, encourage successful home businesses, encourage government agencies to purchase the products of these businesses, and create product supply networks. They provide financial support, establishment of growth centers and counseling of home businesses, support for the formation of cooperatives by the families who own these businesses, holding training courses, providing permanent exhibitions.
کلیدواژه‌ها [English]
از اهداف اصلی حکومت‌ها در حوزه اقتصادی، رفع فقر و محرومیت‌ها است. در بیشتر کشورها به‌ویژه ایران، دولتمردان در تلاش برای تولید ثروت پایدار ازطریق کاهش بیکاری و گسترش اشتغال هستند. از دیرباز نداشتن شغل و درنتیجه، بیکاری، مخرب مسائل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و از بین بردن آن، همیشه دغدغه اصلی برنامه‌ریزان بوده است Reuschke & Mason, 2020: 12)). یکی از ابزارهای ایجاد اشتغال و توسعه فراگیر، ورود به حوزه کسبوکارهای کوچک و متوسط و به‌خصوص مشاغل خانگی است. کسبوکارهای خانگی که ازجمله مشاغل محبوب دنیای امروز محسوب می‌شود درواقع کسب‌وکاری است که دفتر اصلی آن در خانه مالک قرار دارد. به عبارت دیگر، کسبوکارهای خانگی می‌توانند هر اندازه یا هر نوع دیگری باشند؛ به شرطی که خود آن و دفترش در یک خانه واقع شده باشد (Mohamed & van Ham, 2022: 8). معمولاً کسبوکارهای خانگی زمانی برای ایجاد شغل و درآمدزایی مهم و ضروری محسوب می‌شوند که بتوانند مسیر مناسبی برای راه‌اندازی آسان و فعالیت‌های اقتصادی برای افراد به‌ویژه جوانان فراهم آورند و نقطه آغاز مناسبی برای شروع در بازار کار به حساب آیند (ناطقی، 1389: 9). پتانسیل کسبوکار خانگی موجب اشتغال افراد برای از بین بردن کاستی‌ها و تأمین موارد مورد نیاز اقتصاد شده و مسیر را برای توسعه پایدار اقتصادی در مناطق مختلف و به‌خصوص در مناطق روستایی آسان کرده است. آمار و اطلاعات موجود، نشان از توسعه و گسترش کسبوکارهای خانگی در برخی از کشورهای درحال توسعه و توسعه‌یافته دارند که ازجمله این کشورها، می‌توان به چین، سوئیس، ایتالیا و آمریکا اشاره کرد (Church & Oakley, 2018: 11). در سنوات اخیر، جذابیت کسبوکارهای خانگی در حال افزایش است (Saleh, 2020). مطابق با آمار وبگاه فاندرا[1] (2021)، 69 درصد از کسبوکارهای جدید، کسبوکارهای خانگی بوده‌اند.
یکی از ویژگی‌های اصلی کسبوکار خانگی این است که خطر آغاز یک شغل را کاهش می‌دهد؛ زیرا برای راه‌اندازی، سرمایه اولیه کمتری نسبت به دیگر مشاغل نیاز دارد؛ بنابراین، چنین مشاغلی در گسترش اقتصادی کشورها، افزایش سرزندگی، توسعه داخلی، ارتقای وضعیت اشتغال و بهبود شرایط اجتماعی در جامعه نقشی عمده ایفا میکنند (Kapasi & Galloway, 2016: 13). در کشور ما نیز، قانون حمایت از کسبوکارهای خانگی مصوب سال 1389 مجلس، توسعه کسبوکارهای خانگی را بهعنوان یکی از سیاست‌های تولید شغل وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی دنبال کرد. این برنامه سالیانه ازطریق صدور مجوزها و حمایت‌های قانونی و مالی تداوم داشته است و مردم از آن استقبال کرده‌اند (ناطقی، 1389).
با وجود مزایای توسعه کسبوکارهای خانگی و نقش عمدۀ آن در تسهیل و تسریع فرایند توسعه کارآفرینی، بروز موانع متعدد در ابعاد مختلف سیاسی، ساختاری، قانونی، آموزشی، فرهنگی و اجتماعی سبب شد کسبوکارهای خانگی به‌طور مناسب توسعه نیابند (Bartik et al., 2020: 16). تحولات زیاد دنیای معاصر، چالش‌های زیادی را برای کسبوکارهای خانگی ایجاد کرده است؛ به نحوی که اگر این کسبوکارها خود را توانمند نکنند و از راهبردهای رقابتی مناسب بهره نگیرند، محکوم به شکست خواهند بود (Alhothali, 2020). ایران با وجود جمعیتی مستعد در روند اشتغال اغلب نزولی بوده است و تعداد زیادی از افراد جوان و تحصیل‌کرده از نعمت اشتغال محروم‌اند؛ به همین دلیل، باید ایجاد کار در سطوح مختلف را در اولویت قرار داد. گستره بیکاری‌ها و عدم اشتغال موجب شد نیروی بسیج کشور بهعنوان نیرویی که از بطن مردم بوده است، به عرصه خدمت‌رسانی و رفع محرومیت‌های نواحی محروم و مرزی وارد شود. بسیج سازندگی که یک تشکل محلی و مردمی بوده و در بیشتر شهرها دارای پایگاه مقاومت و گسترده بین زنان و مردان است و نیز دارای افراد بسیار، فعال و علاقه‌مند به خدمت رایگان به مردم بوده است، در نهضت ترویج و توسعه کسبوکار خانگی با رفع بیکاری ایجاد کند (فلاح، 1399: 5).
با توجه به ضرورت توجه به کسبوکار خانگی برای رفع فقر و محرومیت‌ها لازم است عوامل و متغیرهای مؤثر در توسعه و رشد فضای کسبوکار خانگی شایان توجه قرار گیرند؛ از این رو، مطالعه نهادهای مردم مؤثر در توسعه کسبوکارهای خانگی، لازم و ضروری می‌شود. از آنجایی که سازمان بسیج سازندگی بهعنوان یک نهاد مردمی عمدتاً در پی توانمندسازی و خدمت‌رسانی به افراد نیازمند است، صاحبان کسبوکارهای کوچک و خانگی در اولویت دریافت این حمایت‌ها هستند؛ اما ضروری است چیستی و چگونگی این حمایت‌ها که همان ارزش‌آفرینی سازمان بسیج در حوزه کسبوکارهای خانگی است، به‌طور عمیق و موشکافانه بررسی شود. مرور ادبیات و پیشینه تحقیق در موضوع نقش‌آفرینی نهادهای مردمی در کسبوکارهای خانگی، به‌ویژه سازمان بسیج سازندگی، نشان می‌دهد شکاف علمی و خلأ تحقیقاتی وجود دارد؛ بنابراین، این پژوهش به بررسی و شناسایی پیشایندهای نقش‌آفرینی سازمان مردمی بسیج سازندگی در توسعه و توانمندسازی کسبوکارهای خانگی می‌پردازد تا این شکاف علمی و تجربی را کاهش دهد. منظور از پیشایند، همان علل و عوامل مؤثر بر بروز یک رفتار یا پدیده است. فرهنگ لغت کمبریج، پیشایند را این‌گونه تعریف می‌کند: «کسی یا چیزی که قبلاً وجود داشته یا اتفاق افتاده است، به‌ویژه بهعنوان علت یا منشأ چیزی که وجود دارد یا بعداً اتفاق می‌افتد». به بیان ساده، به مقدمات و ملزومات انجام کاری، پیشایند می‌گویند (Cambridge Dictionary, 2023).
2- ادبیات پژوهش
این مقاله در ابتدا به تشریح و توصیف مبانی نظری موجود درخصوص کسبوکارهای خانگی و معرفی سازمان بسیج سازندگی و مأموریت‌های آن می‌پردازد، سپس با معرفی نمونه آماری به فرایند گردآوری و تحلیل داده‌های کیفی و درنهایت، مفهوم‌سازی یافته‌ها اشاره می‌شود.
2-1- کسبوکارهای خانگی
کسبوکار یا یک شغل، حرفه یا تجارتی شامل ارائه کالا یا خدمات در ازای سود است. سود در کسبوکار لزوماً پول نیست. یک کسبوکار، سازمان یا هر نهاد دیگری است که در فعالیت‌های تجاری، حرفه‌ای، خیریه یا صنعتی فعالیت می‌کند. این می‌تواند یک نهاد انتفاعی یا یک نهاد غیرانتفاعی باشد و ممکن است وجود جداگانه‌ای از افراد/شخصی که آن را کنترل می‌کند، داشته یا نداشته باشد. همچنین، کسبوکار، یک فعالیت تجاری شامل ارائه کالا یا خدمات با انگیزه اصلی کسب سود است. مفهوم کسبوکار، ایده اساسی در تجارت است. مدل کسبوکار، طرح، چشم‌انداز و مأموریت بر اساس این مفهوم، توسعه یافته است (Wu et al., 2022: 22).
امروز یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد ثروت و اشتغال، کسبوکارهای خانگی است و نقش عمده‌ای در رشد و توسعه اقتصادی بسیاری از کشورها دارند. کسبوکارهای خانگی به‌واسطۀ رشد عواملی چون پیشرفت در ارائه خدمات، سهولت جابه‌جایی نیروهای کاری، پیشرفت‌های فناورانه و جهانی‌شدن بازارها در حال گسترش‌اند. کسبوکار خانگی به معنای استفاده از خانه برای زندگی تجاری است. کسبوکار خانگی می‌تواند از جنبه‌های بسیاری به سود اقتصاد باشد. تولید سوغات در خانه، یک نوع کسبوکار خانگی در بخش گردشگری است که باعث کاهش فقر در مناطق روستایی و توسعه کارآفرینی و سازمانی می‌شود و با چندین عامل اقتصادی دیگر بر عملکرد شرکت‌های بسیار کوچک تأثیر می‌گذارد (Aditantri, 2016: 16).
کسبوکار خانگی در طول سال‌ها و قرن‌ها همواره یکی از مهم‌ترین منابع تولید و درآمد در جوامع انسانی بهشمار می‌آمده است. تبدیل کسبوکار خانگی به کارگاه‌های بزرگ‌تر خانگی در طول یک سده اخیر منبع شکل‌گیری کارخانه‌های بزرگ صنعتی و تولید انبوه شده است (Salusse & Andreassi, 2019: 18). با وجود این، تأسیس صنایع بزرگ و متوسط، هیچ‌گاه نتوانست چیزی از ارزش اقتصادی و نقش‌آفرینی کسبوکار خانگی بکاهد؛ به طوری که بخش چشمگیری از تولید ناخالص ملی کشورهای بزرگ صنعتی، به دلیل فعالیت گسترده کسبوکار خانگی تحقق می‌یابد. تأثیر چشمگیر کسبوکار خانگی در افزایش درآمد خانوار و نیز نقش قابل ملاحظه آن در تولید ناخالص ملی سبب شده است دولت‌های جوامع صنعتی یا در حال رشد، با نگاه متفاوت‌تری به کسبوکار خانگی بنگرند (Parker, 2009: 22). کسبوکار خانگی ازجمله مشاغل کوچک و متوسط است که هزینه بالایی را به خانواده‌ها تحمیل نمی‌کند و در عین حال، می‌تواند سبب افزایش درآمد و درنهایت، تولید ثروت در کشور شود. امروزه کسبوکارهای خانگی بهعنوان راهکاری مهم برای ایجاد اشتغال و درآمد در سراسر جهان محسوب می‌شوند و عاملی تأثیرگذار در تحقق کارآفرینی است. کارآفرینی فرآیندی اکتسابی است که خانواده در شکل‌گیری آن، نقش اساسی ایفا می‌کند. به هر نوع فعالیت اقتصادی در محل سکونت شخصی که با استفاده از امکانات و وسایل منزل راه‌اندازی می‌شود، کسبوکار خانگی می‌گویند (Andini et al., 2022: 17). کسبوکار خانگی، کاری است که اعضای خانواده در محیط خانه انجام می‌دهند و مزاحمتی برای همسایگان ایجاد نمی‌کنند و اینکه در محیط خانه فقط تولید کالا صورت گیرد و عرضه، فروش و بازاریابی آن به خارج از محیط مسکونی انتقال یابد (Mohamed & Van Ham, 2022: 18).
2-2- دلایل انتخاب کسبوکار خانگی
دلایل مختلفی برای انتخاب کسبوکارهای خانگی وجود دارد؛ در ادامه برخی از این دلایل بررسی و ارائه می‌شوند:
1- بالابردن کیفیت زندگی: امروزه بیشتر صاحبان کسبوکار خانگی بر این باورند که کارکردن در خانه، کیفیت زندگی آنان را بهبود می‌بخشد. کارکردن در خانه باعث می‌شود وقت بیشتری به خانواده و خانه اختصاص یابد و به دیگر مسائل و موضوعات خانواده ازقبیل تربیت و پرورش فرزندان، توجه بیشتری شود. به‌طور کلی امروزه کار و زندگی، بیش از پیش در همدیگر ادغام شده‌اند.
2- توسعه فناوری: امروزه با پیشرفت‌های زیاد در زمینه علوم رایانه و دیگر وسایل ارتباطی، محیط خانه، محل مناسب و کاراتری برای کسبوکار شده است.
3-مزایای کسبوکار خانگی: امروزه در بازار کار و سرمایه، به کسبوکارهای خانگی توجه روزافزونی شده است؛ به طوری که برخی از کارشناسان، عصر حاضر را دوران بازگشت به کسبوکارهای خانگی نامیده‌اند. مزایای بسیاری در این نوع کسبوکارها وجود دارد؛ ازجمله اینکه:
4- کاهش مصرف انرژی: به علت حذف رفت‌وآمد بین محل کار و منزل و نیز عدم نیاز به مکانی مجزا برای محل کار، مصرف انرژی کاهش می‌یابد.
5- ریسک کمتر کسبوکارهای خانگی: در این‌گونه کسبوکارها نیاز به سرمایه‌گذاری کمتری وجود دارد و از هزینه‌های جاری نیز کاسته می‌شود.
6- امکان انجام کارهای تیمی بدون نیاز به حضور فیزیکی در مکانی خاص: با استفاده از شبکه اینترنت، افراد مختلف می‌توانند با هم همکاری داشته باشند؛ در حالی که هر یک در منزل خود، مشغول انجام کار هستند.
7- افزایش خلاقیت: محدودیت‌ها و مقررات خاص محیط‌های اداری و تجاری به‌شدت از کارایی نیروی خلاقیت افراد می‌کاهد. بدیهی است این محدودیت‌ها در منزل وجود ندارد.
با توجه به مزایای کسبوکارهای خانگی، در ایران زمینه‌های زیادی برای رشد این نوع کسبوکارها وجود دارد. گرانی فضاهای تجاری و اداری، ازجمله آنهاست. در سال‌های اخیر، هزینه خرید و اجاره اماکن تجاری و اداری به‌شدت رشد داشته است (انتظاریان و طهماسبی، 1389: 84).
2-3- سازمان بسیج سازندگی
سازمان‌های مردم‌نهاد یا سازمان عمومی غیردولتی در کلی‌ترین معنای خود به سازمانی اشاره می‌کند که به‌طور مستقیم، بخشی از ساختار دولت بهشمار نمی‌آید؛ اما نقش بسیار مهمی بهعنوان واسطه بین فردْ فردِ مردم و قوای حاکم و حتی خود جامعه ایفا می‌کند. بسیاری از سازمان‌های مردم‌نهاد، غیرانتفاعی و مستقل از دولت‌اند و بودجه این سازمان‌ها از راه کمک‌های مردمی و در مواردی نیز با کمکِ سازمان‌های دولتی، دولت یا ترکیبی از این روش‌ها و در قالب پروژه‌های مشترک تأمین می‌شوند. بعضی از سازمان‌های مردم‌نهاد نیمه‌مستقل، وظایف و کارهای دولتی را نیز انجام می‌دهند. از آنجا که اصطلاح «سازمان مردم‌نهاد» بسیار کلی است، بسیاری از این سازمان‌ها ترجیح می‌دهند از اصطلاح سازمان داوطلبانه خصوصی یا سازمان توسعه خصوصی استفاده کنند (Shivji, 2007). سازمان بسیج سازندگی نیز یک سازمان مردمی محسوب می‌شود.
طرح بسیج سازندگی به‌منظور هویت‌بخشیدن و شخصیت‌دادن به جوانان و مشارکت‌دادن آنان در عرصه‌های عمران و توسعه مناطق محروم روستایی، کمک به اقشار آسیب‌پذیر جامعه و فراهم‌ساختن زمینه‌های پایداری و توسعه منابع ملی با فرمان مقام معظم رهبری و با همکاری وزارت جهاد سازندگی و نیروی مقاومت بسیج طراحی و تدوین شد. بسیج سازندگی علاوه بر تأمین امنیت پایدار کشور، همواره در جهت رفع مشکلات اجتماعی و اقتصادی کشور، به‌ویژه مناطق محروم و مرزی نقش مثبت و سازنده‌ای داشته و دارد؛ بنابراین، نیروی بسیج کشور بهعنوان نیرویی که از بطن مردم بوده است، به عرصه خدمت‌رسانی و رفع محرومیت‌های نواحی محروم و مرزی وارد شد (خرمی، 1375: 6).
با توجه به نقش محرومیت‌زدایی و تأمین کیفیت مطلوب زندگی مردم در امنیت پایدار کشور و بر حسب وظیفۀ بسیج سازندگی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در سال‌های اخیر، بسیاری از مناطق، به‌ویژه شهر قم مورد توجه اقدامات محرومیت‌زدایی بسیج سازندگی بوده‌اند و اقداماتی در زمینه‌های اقتصادی همچون ایجاد فرصت‌های شغلی، از بین بردن احساس فقر، ایجاد انگیزه برای بهبود وضعیت کار و معیشت، دسترسی به خدمات اعتباری و مالی، افزایش امنیت شغلی و در زمینه اجتماعی اقداماتی همچون افزایش احساس امنیت فردی، احساس امنیت اجتماعی، امید به آینده، توانایی تأمین نیازهای اساسی خانوار، رضایت از زندگی، کاهش میزان مهاجرت، گسترش امکانات فرهنگی و هنری، افزایش مشارکت مردم روستا در طرح‌های عمرانی، امکانات سوادآموزی و تحصیلی، ساخت اماکن مستحکم، گسترش امکانات بهداشتی - درمانی، افزایش امکانات ورزشی، توجه به جوانان، دسترسی به شهر، کمک به اقشار آسیب‌پذیر، نظافت و پاکیزگی روستا در سطح روستاهای شهر قم انجام گرفته‌اند.
2-4- پیشینۀ پژوهش
در این قسمت، پیشینه تجربی تحقیقات داخلی و خارجی، بررسی و یافته‌های آن به‌صورت خلاصه بیان می‌شوند.
جدول 1- خلاصه پیشینۀ تحقیقات داخلی و خارجی
Table 1- Summary of domestic and foreign research background
|
نویسندگان - روش استفاده‌شده |
اهداف یا سؤالات اصلی |
مهم‌ترین یافته‌ها |
|
فلاح و جامی‌پور (1400) - تحلیل مضمون |
ارائه مدلی برای توانمندسازی کسبوکارهای خانگی تحت پوشش بسیج سازندگی استان قم |
در این پژوهش، سه مضمون سازمان‌دهنده با عناوین «توسعه قابلیت‌های فردی»، «ظرفیت‌سازی کسبوکار» و «مداخله‌گرهای فرهنگی-رقابتی» و همچنین، مضمون فراگیری با عنوان «هم‌افزایی چندگانه پویا» برچسب‌گذاری شد. نتایج نشان می‌دهند مهم‌ترین ابزارهای توسعه کسبوکارهای خانگی شامل ایجاد بازارچه‌های دائمی، ارائه آموزش‌های تخصصی و هدفمند، داشتن طرح کسبوکار، تشکیل تشکل‌های تخصصی و ارائه تسهیلات کم‌بهره و آسان است. |
|
فلاح (1399) - تحلیل مضمون
|
ارائه چارچوبی برای تبیین پیشایندهای راهبردی توسعه کسبوکارهای خانگی |
مطابق یافته‌های این پژوهش، مضامین سازمان‌دهنده شامل «توانمندساز‌ها»، «زمینه‌سازها»، «نوآوری باز» و «سرمایه اجتماعی» و مضامین فراگیر در قالب «هم‌افزایی مشترک» و «ظرفیت‌سازی پویا» طبقه‌بندی شدند؛ از این رو، مهم‌ترین ابزار توسعه کسبوکارهای خانگی، ایجاد بازارچه‌های دائمی منطقه‌ای، تأکید بر سرمایه اجتماعی، توانمندسازی خانواده‌ها، تشکیل تعاونی‌های خانوادگی و اتخاذ استراتژی نوآوری باز است. |
|
جلیلیان و یعقوبی فرانی (1395) - توصیفی - پیمایشی |
تأثیر کسبوکارهای خانگی بر توانمندی اجتماعی زنان روستایی |
مهم‌ترین اثرات اقتصادی کسبوکار خانگی، بهبود وضعیت اقتصادی خانواده، افزایش اقتصاد مالی، افزایش آگاهی‌های اقتصادی ارتقای قدرت نوآوری و ریسک‌پذیری و مهم‌ترین اثرات اجتماعی آن را علاقه‌مندی به کسب اطلاعات، افزایش سطح مهارت‌های فنی و اجتماعی، توسعه ارتباطات نهادی و اجتماعی و افزایش سطح مشارکت گروهی برشمردند. |
|
حجاریان و نیلفروش (1400) - توصیفی علّی |
ارزیابی و تحلیل اثرات مشاغل خانگی در ساختار اجتماعی از دیدگاه روستاییان با رویکرد مدل‌سازی معادلات ساختاری (مطالعة موردی: مناطق روستایی استان اصفهان) |
نتایج نشان می‌دهند اعتبار مدل پنج عاملی مرتبة دوم برای بررسی مشاغل خانگی پذیرفتنی است. درنهایت، آسیب‌های اجتماعی (31/0)، مشارکت و ارتباطات اجتماعی (28/0)، نظام بهداشت و سلامت (63/0)، ساختار جمعیتی (43/0) و کاهش مهاجرت (21/0) بارهای عاملی را تبیین میکنند. |
|
کاتیلا و واحل بک[2] (2012) – توصیفی - پیمایشی
|
نقش سرمایۀ اجتماعی در فرآیند راه‌اندازی کسبوکار رستوران‌های چینی و ترکیه‌ای در فنلاند |
این مطالعه نشان می‌دهد کارآفرینان برای دوام کسبوکار خود نیازمند استفاده از سرمایه اجتماعی هستند و تأکید می‌کند تفاوت در فعالیت‌های کسبوکار دو گروه مطالعه می‌تواند با تفاوت در دسترسی به انواع متفاوت سرمایه اجتماعی توجیه شود. برخلاف تشابهات عمومی بین گروه‌ها، با دقت در فرایند‌های راه‌اندازی و فعالیت‌های کسبوکار درمی‌یابیم الگوها با الگوهای ورودی به فنلاند، یعنی اینکه کسی که وارد فنلاند می‌شود، چرا و چگونه وارد این کشور شده است، مرتبط است. |
|
روسچک و ماسون [3](2020)، توصیفی - پیمایشی |
مشارکت مشاغل خانگی در اقتصاد دیجیتال |
یافته‌ها نشان دادند مشاغل خانگی در اقتصاد دیجیتال، مشارکت مؤثری دارند. |
|
محمد و وان هام[4] (2022) – توصیفی = پیمایشی
|
شبکه خیابانی و الگوهای مشاغل خانگی در مناطق غیررسمی قاهره |
یافته‌های ما به یک پایگاه دانش بهتر برای درک چگونگی ارتباط انواع مختلف فعالیت‌های اقتصادی و ویژگی‌های فضایی محیط ساخته‌شده با یکدیگر کمک می‌کند. چگونه طراحی خیابان ممکن است بر ظهور شرکت‌های کوچک و خرد تأثیر بگذارد و چه نوع کسب‌وکاری ممکن است در آن مناسب باشد. نتایج نشان می‌دهند دسترسی به خیابان، عامل مهمی در تشویق (یا دلسردکردن) استقرار مشاغل خانگی است. مشاغل خانگی به‌صورت فضایی در امتداد خیابان‌های اصلی محلی توزیع شده‌اند که جریان مشتریان بالقوه را فراهم میکنند. |
|
گونزالز و گرای[5] (2020) - مرور ادبیات |
منطقه‌بندی برای فرصت: بررسی مقررات مشاغل خانگی |
چارچوب چگونگی تنظیم مؤثرتر مشاغل خانگی بدون ایجاد نوآوری و فرصت‌های اقتصادی عبارت است از: این تفکر را که فقط مشاغل خاصی را که به‌طور سنتی در خانه انجام می‌شد مجاز می‌دانست، حذف کنید. همه استانداردهای عملکرد را با شاخص‌های قابل اندازه‌گیری سلامت، ایمنی و رفاه مرتبط کنید. کسبوکارهای خانگی غیر متعارف را با انعطاف بررسی و مجوز دهید. مقررات مربوط به حرفه را طوری تنظیم کنید که به ریسک‌های مهم بدون اینکه رعایت آن بیش از حد سنگین باشد، توجه کند. |
با توجه به آنچه درخصوص مطالعات داخلی و خارجی مرتبط با عنوان تحقیق بیان شد، ملاحظه می‌شود این تحقیق از لحاظ نقش و جایگاه یک سازمان مردمی و غیردولتی در تسهیل و حمایت از فضای کسبوکار خانگی و تأثیر در ارزش‌آفرینی آن، تحقیقی جدید و نوآورانه محسوب می‌شود.
3- روش تحقیق
تحقیق حاضر ازنظر هدف، کاربردی است. تحقیق حاضر از لحاظ نحوه تحلیل داده‌ها کیفی و ازنظر نحوه جمع‌آوری داده‌ها، پیمایشی محسوب می‌شود. تحقیق کیفی روشی است که محققان برای به دست آوردن درک متنی عمیق از کاربران ازطریق ابزارهای غیر عددی و مشاهدات مستقیم استفاده میکنند. محققان بر نمونه‌های کوچک‌تر - برای مثال، در مصاحبه‌ها - تمرکز میکنند تا داده‌هایی مانند نگرش‌ها، رفتارها و عوامل پنهان کاربر را آشکار کنند (Silverman, 2020: 12).
به‌منظور جمع‌آوری اطلاعات در بخش اصلی پژوهش و سنجش متغیرهای پژوهش، از مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با خبرگان استفاده شده است. رویکرد مصاحبه باز استانداردشده نیازمند کلمات دقیق و کامل هر سؤال قبل از مصاحبه است؛ به این معنا که محقق قبل از انجام مصاحبه، سؤالات برنامه‌ریزی‌شده‌ای را تهیه می‌کند و از همه مشارکت‌کنندگان سؤالات مشابه و با ترتیب یکسانی پرسیده می‌شود. این نوع از سؤالات مثل پرسشنامه نوشته شده است (Kortesluoma et al,. 2003: 10).
جامعه آماری عبارت از گروهی از افراد، وقایع یا اشیای مجازی یا حقیقی است. با توجه به موضوع این تحقیق، افرادی که پدیده مورد مطالعه را حس و تجربه کرده‌اند، برای بررسی موضوع، برگزیده و انتخاب شده‌اند، جامعه آماری شامل خبرگان، مدیران و کارشناسان بسیج سازندگی در حوزه کسبوکارهای خانگی و همچنین، فعالان تحت پوشش سازمان بسیج سازندگی در حوزه مشاغل خانگی با دست‌کم 5 سال فعالیت مفید است. در این تحقیق، از روش نمونه‌گیری گلوله‌برفی استفاده شده است. روش گلوله‌برفی از روش‌های غیر احتمالی است که برای شناسایی خبرگان استفاده می‌شود که پس از مصاحبه، فرد دیگر معرفی می‌شود و این کار تا رسیدن به اشباع نظری ادامه پیدا می‌کند. داده‌ها در مصاحبه با نفر 12 ام به مرحله اشباع رسیده‌اند (جدول 2).
جدول 2- مشخصات و ویژگی‌های مصاحبه‌شوندگان
Table 2- Demographic characteristics of the interviewees
|
کد |
جنسیت |
تحصیلات |
رشته/ تخصص/حوزه |
سابقه فعالیت |
|
P1 |
مرد |
کارشناسی ارشد |
مدیریت/کارآفرین |
4 |
|
P2 |
مرد |
کارشناسی ارشد |
مدیریت کسبوکار |
5 |
|
P3 |
مرد |
کارشناسی ارشد |
مدیریت |
3 |
|
P4 |
مرد |
دکتری |
مدیریت/کارآفرین |
7 |
|
P5 |
زن |
کارشناسی ارشد |
مشاغل خانگی |
2 |
|
P6 |
مرد |
کارشناسی ارشد |
مدیریت کسبوکار |
4 |
|
P7 |
مرد |
دکتری |
مدیریت کارآفرین |
6 |
|
P8 |
زن |
کارشناسی ارشد |
مشاغل خانگی |
3 |
|
P9 |
زن |
کارشناسی ارشد |
مشاغل خانگی مواد غذایی |
2 |
|
P10 |
مرد |
کارشناسی ارشد |
دبیر اندیشه ورز |
5 |
|
P11 |
مرد |
کارشناسی ارشد |
کارآفرین |
5 |
|
P12 |
مرد |
دکتری |
مدیریت کسبوکار |
10 |
در راستای روایی و پایاساختن ابزار پژوهش، مصاحبه‌ها با دقت نظر کافی، ثبت و ضبط و با کسب اجازه از مشارکت‌کنندگان به‌طور کامل پیاده‌سازی شدند. همچنین، برای اطمینان بیشتر از روایی مصاحبه‌ها، پس از کدگذاری، از برخی خبرگان واجد شرایط که دارای توانمندی و شایستگی لازم بودند، خواسته شد مجدداً به بررسی و اظهارنظر درباره مفاهیم ساخته‌شده بپردازند و درنهایت، یک فرد آگاه به ادبیات پژوهش، مصاحبه‌ها را مجدداً کدگذاری کرد. برای محاسبه پایایی مصاحبه‌ها نیز از روش محاسبه توافق بین دو کدگذار استفاده شده است که جدول 3، میزان توافقات و درصد پایایی را نشان می‌دهد.
جدول 3- محاسبه پایایی مصاحبه‌ها ازطریق توافق بین دو کدگذار
Table 3- Calculating the reliability of interviews through the agreement between two coders
|
مصاحبه |
تعداد کل کدها |
تعداد توافقات |
تعداد عدم توافقات |
درصد پایایی |
|
3 |
16 |
9 |
4 |
23/71 |
|
5 |
19 |
6 |
2 |
69 |
|
9 |
11 |
8 |
5 |
62/59 |
|
کل |
46 |
23 |
11 |
61/66 |
در این تحقیق، با توجه به رویکرد کیفی و ابزار مصاحبه اکتشافی نیمه‌ساختاریافته برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از روش تحلیل مضمون شش‌مرحله‌ای براون و کلارک (2006) استفاده شده است. تحلیل مضمون، روشی برای تعیین، تحلیل و بیان الگوهای (مضامین) موجود در درون داده‌ها است. این روش، داده‌ها را سازمان‌دهی و در قالب جزئیات توصیف می‌کند. فراگرد تحلیل مضمون، زمانی آغاز می‌شود که تحلیل‌گر، الگوهای معنایی و موضوعات با جذابیت بالقوه را مدنظر قرار می‌دهد. این تحلیل شامل یک رفت و برگشت مستمر بین مجموعه داده‌ها و مجموعه کدگذاری‌ها و تحلیل داده‌هایی است که به وجود می‌آمده‌اند. نگارش تحلیل از همان مرحله اول شروع می‌شود. به‌طور کلی، هیچ راه منحصربه‌فردی برای شروع مطالعه دربارۀ تحلیل مضمون وجود ندارد. این مراحل عبارت‌اند از:
مرحله 1- آشنایی با داده‌ها؛
مرحله 2- ایجاد کدهای اولیه؛
مرحله 3- جستجوی کدهای گزینشی؛
مرحله 4- شکل‌گیری مضامین فرعی؛
مرحله 5- تعریف و نام‌گذاری مضامین اصلی؛
مرحله 6- تهیه گزارش (براون و کلارک[6]، 2006).
4- یافته‌های تحقیق
در جدول شماره 4، نمونه‌ای از گزاره‌های مصاحبه‌های انجام‌شده و همچنین، کدها یا مضامین پایۀ استخراج‌شده از این مصاحبه‌ها آمده‌اند:
جدول 4- نمونه مصاحبه و گزاره مستخرج از مصاحبه
Table 4- Sample interview and proposition extracted from the interview
|
مصاحبه اول |
|
|
گزاره مصاحبه |
کد یا مضمون پایه |
|
بسیج سازندگی با استفاده از ظرفیت دانش و تجربه‌ای که بین خانوارها وجود دارد و با استفاده از علم روز در کنار تجربه افرادی که با تلاش و پشتکار خودشون توانسته‌اند کسبوکار نوپایی رو ایجاد کنند، شناسایی و باعث همبستگی بین قشر باتجربه و جوان شود و باعث بهبود کسبوکار ازنظر تولیدات شود. |
اشتراک دانش و فناوری بین افراد در مشاغل خانگی |
|
برای مثال، بخواهم کار خودمان را بگویم (تولید انواع میوه خشک) برای استفاده از تسهیلات و گرفتن کدهای بهداشتی و ثبت برند و تسهیل این مراحل می‌توانند کمک کنند. |
مساعدت در اعطای تسهیلات به مشاغل خانگی |
|
برای مثال، نبود پارچه مناسب با قیمت مناسب برای کسانی که در خانه لباس می‌دوزند یا گرانی وسایل کار مثل چرخ خیاطی |
کمبود منابع اولیه |
|
تنوع کاری، شادابی و کیفیت کارها و اصیل‌بودن کسبوکار موجود که ارتقادادن اینها و رسانه‌ای‌کردن و مَچ‌کردن با سایر کارها می‌توانند جهش خوبی برای کسبوکار خانگی باشند. |
کیفیت محصول
|
|
ایجاد نمایشگاه‌های دائمی حداقل فصلی، استفاده از ظرفیت نمایشگاه‌های بین‌المللی، ایجاد سایت‌های فروش و پیج، بازدیدهای مستمر از این کسبوکارها |
مساعدت در توسعه فروش |
|
پرکردن خلأ دولت در صادرات محصولات به کشورهایی که ایران را پشتوانه خودشان می‌دانند؛ مثل سوریه لبنان و عراق شناسایی تجار و استفاده از بازارهای این کشورها برای فروش این محصولات در این کشورها |
مساعدت در توسعه صادرات محصولات
|
|
برطرف‌کردن و تسهیل مجوزات لازم و دادن تسهیلات |
تأمین تسهیلات به‌موقع و سرمایه در گردش |
در جدول 5، مجموعه مضامین اولیه و مضامین سازمان‌دهنده و همچنین مضامین فراگیر نشان داده شده است:
جدول 5- پیشایندهای ارزش‌آفرینی سازمان بسیج سازندگی در توسعه کسبوکارهای خانگی
Table 5- Antecedents of value creation Basij construction Organization in the development of home businesses
|
مضامین اولیه (پایه) |
مضامین سازمان‌دهنده |
مضامین فراگیر |
|
تقویت حس مشارکت در خانواده‌ها |
فرهنگ‌سازی جهادی |
توسعه چندجانبه |
|
توسعه فرهنگ کار در خانواده‌ها |
||
|
ترویج فرهنگ و تفکر جهادی |
||
|
توسعه فرهنگ انعطاف‌پذیری بیشتر در خانواده‌ها |
||
|
ترویج و توسعه فرهنگ کار تعاونی |
||
|
ترویج فرهنگ خستگی‌ناپذیری |
||
|
نهادینه‌کردن فرهنگ عمومی کارآفرینی در جامعه |
||
|
حمایت از تقویت انسجام خانواده‌ها |
توسعه اجتماعی |
|
|
کمک به استقلال خانواده‌ها |
||
|
ایجاد بستر دسترسی به فرصت‌های شغلی برای قشر آسیب‌پذیر |
||
|
نقش‌آفرینی غیرمستقیم در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی |
||
|
کمک به محرومیت‌زدایی |
||
|
افزایش اعتماد و مشارکت‌های مدنی |
||
|
کمک به استقرار اقتصاد مقاومتی |
توسعه اقتصادی |
|
|
پشتیبانی از اشتغال محلى یا بومى |
||
|
کمک به خوداشتغالی افراد |
||
|
تحریک توسعه اقتصادی |
||
|
تلاش برای ممانعت از تجمع و تکاثر ثروت و سرمایه |
||
|
تأمین نیازهای محلی |
||
|
برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های اقتصادی |
||
|
برنامه‌ریزی برای استفاده از فنّاوری‌های جدید |
توسعه کاربست فناوری‌های نو |
بهبود زیرساخت فناورانه |
|
شناسایی و تقویت کسبوکارهای الکترونیکی |
||
|
کمک به آماده‌سازی بستر اینترنت |
بسترسازی دیجیتال |
|
|
استفاده از رسانه‌های اجتماعی |
||
|
حمایت از شبکه‌سازی و پهنای باند اینترنتی |
||
|
توسعه اعتماد به نفس در افراد |
توانمندسازی فردی |
توسعه خودباوری و خوداتکایی |
|
تقویت تعهد در افراد |
||
|
تربیت و پرورش نیروی کار متخصص |
||
|
انتقال تجربه کاری به افراد |
||
|
تقویت استقلال کاری در افراد |
||
|
توجه به آموزش‌های متنوع و مستمر |
مهارت آموزی |
|
|
آموزش مهارت‌های شغلی در بین اعضای خانواده |
||
|
آموزش حفظ تعادل بین مسئولیت‌های خانوادگی و شخصی |
||
|
آموزش چگونگی کارکردن افراد خانواده در کنار یکدیگر |
||
|
توسعه‌دهنده جریان دانش و فناوری در تیم‌های مشاغل خانگی |
خوشه‌سازی تیم‌محور |
ظرفیت‌سازی اجتماع‌محور |
|
افزایش تعاملات و ارتباط مستمر بین افراد در شبکه مشاغل |
||
|
ایجاد پیوند تیمی بین مشاغل خانگی |
||
|
تبادل مواد و ابزارها و تجربیات بین مشاغل خانگی |
||
|
انجام فعالیت به‌صورت تعاونی و اتحادیه |
ترویج تعاون |
|
|
مشارکت با بنگاه‌های بالادستی تأمین‌کننده مواد اولیه |
||
|
توسعه نمایشگاه‌های ترویجی تعاونی |
||
|
توسعه همکاری با دستگاه‌های اجرایی و بهره‌گیری از مشارکت آنها |
||
|
مساعدت در توسعه فروش |
توسعه درآمد |
|
|
مساعدت در توسعه صادرات محصولات |
||
|
اعطای کمک‌های نقدی به مشاغل خانگی |
حمایت‌های مالی/غیرمالی |
توسعه زیست‌بوم اشتغال |
|
ارائه وام‌های کم‌بهره |
||
|
مساعدت در اخذ تخفیفات مالیاتی |
||
|
تأمین تسهیلات به‌موقع و سرمایه در گردش |
||
|
کمک به تسهیل صدور مجوزها |
||
|
اشتراک دانش و فناوری بین افراد در مشاغل خانگی |
بسترسازی دانشی |
|
|
توسعه خلاقیت و نوآوری |
یکی از ابزارهای مؤثر برای ارزش‌آفرینی بسیج سازندگی در توسعه کسبوکارهای خانگی، توسعه چندجانبه است که شامل فرهنگ‌سازی جهادی، توسعه اجتماعی و توسعه اقتصادی می‌شود. فرهنگ‌سازی جهادی به دنبال تقویت فرهنگ و حس کار و مشارکت اعضا برای اشتغالزایی در خانواده با تفکر کار جهادی است. توسعه اجتماعی در پی حمایت از تقویت انسجام خانواده‌ها و کمک به استقلال خانواده‌ها و کمک به افراد محروم و آسیب‌پذیر است. اقدامات بسیج سازندگی در توسعه اقتصادی نیز با پشتیبانی از اشتغال محلى یا بومى، کمک به خوداشتغالی افراد و تحریک توسعه اقتصادی محقق می‌شود. در ادامه، لازم است برای ارزش‌آفرینی به بهبود زیرساخت فناورانه شامل توسعه کاربست فناوری‌های نو و بسترسازی دیجیتال نیز توجه شود. همچنین، توسعه خودباوری و خوداتکایی نیز می‌تواند در ارزش‌آفرینی بسیج، مؤثر باشد که شامل توانمندسازی فردی و مهارت‌آموزی می‌شود که به عواملی مانند تقویت تعهد در افراد، تربیت و پرورش نیروی کار متخصص و انتقال تجربه کاری به افراد می‌پردازد. همچنین، ظرفیت‌سازی اجتماعی و توسعه زیست‌بوم اشتغال نیز در ارزش‌آفرینی مؤثرند که شامل خوشه‌سازی تیم‌محور، ترویج تعاون، توسعه درآمد، حمایت‌های مالی و بسترسازی دانشی می‌شود که در این خصوص، توجه به افزایش تعاملات بین مشاغل خانگی، توسعه همکاری با دستگاه‌های اجرایی و بهره‌گیری از مشارکت آنها، اعطای کمک‌های نقدی به مشاغل خانگی و ارائه وام‌های کم‌بهره، مهم‌اند.
چارچوب مفهومی پژوهش
شکل 1- چارچوب مفهومی پژوهش (محقق‌ساخته)
Figure 1- The conceptual framework of the research (researcher manipulated)
5- بحث، نتیجه‌گیری و پیشنهادها
5-1- بحث
در این تحقیق، مشخص شد برای ارزش‌آفرینی بسیج سازندگی بهعنوان یک نهاد مردمی در توسعه کسبوکارهای خانگی، باید به متغیرهای اصلی توسعه چندجانبه، بهبود زیرساخت فناورانه، توسعه خودباوری و خوداتکایی، ظرفیت‌سازی اجتماع‌محور و توسعه زیست‌بوم اشتغال توجه کرد. این مضامین با تحقیقات پیشین، همسو و هم‌راستا است؛ به‌طور مثال، مضمون توسعه چندجانبه با تحقیقات رودگرنژاد و همکاران (1389)، جلیلیان و گنجی (1399) و سید امیری (1398) همسو است. موضوع اصلی این تحقیقات، شناسایی چالش‌ها و موانع توسعه کسبوکارهای خانگی است که به این نتیجه رسیدند که به‌کارگیری سیاست‌های حمایتی و تشویقی از صنایع کوچک به‌ویژه اتخاذ راهکارها و راهبردهای توسعه صادرات تولیدات خانگی، سیاست‌های حمایتی در بازاریابی، تبلیغات در سطح ملی و جهانی، گسترش توانمندی‌های فنی و بازارشناسی از راه برنامه‌های اجرایی در سطح کلان کشور، استفاده از شیوه‌های آموزشی جدید، تشویق و ترغیب کارآفرینان خانگی به استفاده از نوآوری و خلاقیت‌های تولید محصولات ویژه و منحصربه‌فرد و تأمین نیازهای مالی و اعتباری از راه تعدیل سیاست‌های مالی و پولی، از راه‌های حل این چالش‌هاست. مؤلفۀ فرهنگ‌سازی جهادی در این بعد با تحقیق فلاح و جامی‌پور (1401) همسو است؛ زیرا در آن پژوهش نیز به هنجارهای فرهنگی - اجتماعی اشاره شده است.
مضمون بهبود زیرساخت فناورانه با تحقیق کلارک و داگلاس (2014) همسو است. آنها به این نکته مهم اذعان کرده‌اند که کسبوکار خانگی اغلب ازنظر منابع در اختیار، محدودند؛ بنابراین، در فضای رقابتی، نیاز این کسبوکارها برای به دست آوردن مهارت‌ها، دانش و زیرساخت‌های لازم افزایش می‌یابد (Clark & Douglas, 2014).
همچنین، درخصوص توسعه خودباوری و خوداتکایی با تحقیق جلیلیان و یعقوبی فرانی (1395) هم‌راستا است. موضوع تحقیق آنها تأثیر کسبوکارهای خانگی بر توانمندی اجتماعی زنان روستایی بود و به این نتیجه رسیدند که مهم‌ترین اثرات اقتصادی کسبوکار خانگی، بهبود وضعیت اقتصادی خانواده، افزایش اقتصاد مالی، افزایش آگاهی‌های اقتصادی ارتقای قدرت نوآوری و ریسک‌پذیری و مهم‌ترین اثرات اجتماعی آن، علاقه‌مندی به کسب اطلاعات، افزایش سطح مهارت‌های فنی و اجتماعی، توسعه ارتباطات نهادی و اجتماعی و افزایش سطح مشارکت گروهی هستند. همچنین، این بعد با تحقیق فلاح و جامی‌پور (1401) شباهت دارد؛ زیرا این پژوهشگران نیز به توسعه قابلیت‌های فردی اشاره کردند.
در رابطه با مضمون ظرفیت‌سازی اجتماع‌محور، فلاح (1399) تشکیل تعاونی‌های خانوادگی را از مهم‌ترین ابزارهای توسعه کسبوکارهای خانگی می‌داند. سعدی و حیدری (1392) نیز مشکلات تعاونی‌های کسبوکار خانگی را در پنج عامل 1- ضعف حمایت‌های دولتی؛ 2- مشکلات و چالش‌های مدیریتی؛ 3- ضعف برنامه‌ریزی؛ 4- مشکلات اقتصادی و تولیدی و 5- ضعف خلاقیت و کارآفرینی دسته‌بندی کردند و ارائه آموزش‌های کاربردی براساس نیاز آموزشی اعضا، ارائه تسهیلات ارزان‌قیمت و ارتقای سطح درآمد تعاونی‌ها را از مهم‌ترین راه‌حل‌های برون‌رفت تعاونی‌ها از شرایط کنونی پیشنهاد کردند.
درخصوص مضمون توسعه زیست‌بوم اشتغال با سید امیری (1398) همسو است. درخصوص مضمون توسعه توانمندی زیرساختی با ریوسچک و ماسون[7] (2020) با موضوع مشارکت مشاغل خانگی در اقتصاد دیجیتال همسو است. یافته‌ها به ادبیات انتقادی دربارۀ ماهیت تحول‌آفرین دیجیتال و ادبیات نوظهور مشاغل خانگی مبنی بر اینکه آیا دربارۀ نقش فناوری‌های دیجیتال و بازارهای برخط برای مشاغل خانگی اغراق شده است، به‌ویژه در اقتصادهای روستایی، افزوده می‌شود و نتیجه گرفتند مشاغل خانگی در اقتصاد دیجیتال مشارکت مؤثری دارند. همچنین، این تحقیق با نتایج تحقیق بوسورث و نیوبری[8] (2015) با موضوع بررسی تکنیک‌های ترفیع کسبوکارهای خانگی هم‌راستا است.
5-2- نتیجه‌گیری
کسبوکارهای کوچک، بخش جدایی‌ناپذیر فرآیند تحول و دگرگونی در بازار رو به گسترش دنیای امروز هستند. این کسبوکارها در ابداع شیوه‌های جدید که منجر به تغییرات فناوری و افزایش توانایی تولید خواهند شد، نقش مهمی دارند. چنین کسب‌وکارهایی در جستجوی تغییر و تحول و رقابت‌اند؛ چون در حال دگرگون‌کردن ساختار کلی بازارند. در همین راستا، کسبوکارهای خانگی با هزینه‌های عمومی کم و ظرفیت محدود تجهیزات، انعطاف‌پذیری بیشتری دارند. این کسبوکارها با ایجاد شبکه‌های ارتباطی منظم و همکاری‌های نظام‌مند با یکدیگر، ضمن دستیابی به شاخص‌های تولید انبوه، از مزیت‌های کسبوکارهای کوچک، همچون نوآوری و تنوع نیز برخوردارند. هدف اصلی این پژوهش، شناسایی پیشایندهای ارزش‌آفرینی بسیج سازندگی در توسعه کسبوکارهای خانگی است. در این خصوص، تلاش شد ابتدا با بررسی ادبیات و پیشینه نظری و تجربی تحقیق، گزاره‌های مربوط به ارزش‌آفرینی در توسعه کسبوکارهای خانگی، استخراج شدند، سپس با مصاحبه با جامعه هدف یعنی فعالان، متخصصان و خبرگان کسبوکارهای تحت پوشش و از مدیران سازمان بسیج سازندگی در حوزه ساماندهی و توسعه کسبوکارهای خانگی در شهرستان قم، گزاره‌های مربوط به موضوع تحقیق، استخراج و پس از کدگذاری ازطریق روش تحلیل مضمون شش‌مرحله‌ای براون و کلارک (2006)، تعداد 178 گزاره در 66 مضمون مضامین پایه، تعداد 11 سازمان‌دهنده و همچنین، 5 فراگیر با عنوان توسعه چندجانبه، توانمندسازی زیرساختی، توسعه خودباوری و خوداتکایی، ظرفیت‌سازی اجتماع‌محور، توسعه زیست‌بوم اشتغال شناسایی شدند.
نتایج تحلیل مضمون داده‌ها نشان می‌دهند پیشایندهای ارزش‌آفرینی بسیج سازندگی توسعه کسبوکارهای خانگی در سه دسته طبقه‌بندی می‌شوند که تعامل پویای آنها با یکدیگر می‌تواند موجب نوعی توسعه‌افزایی مشترک شود. دسته نخست که فرهنگ‌سازی جهادی نامیده می‌شوند و بسیج سازندگی با اتخاذ این موارد، این عوامل را اداره و کنترل می‌کند. به لحاظ فرهنگی، کسبوکارهای خانگی نقش مهمی در توسعه دارند. با گسترش این نوع کسبوکارها، فرهنگ کار در خانواده توسعه پیدا می‌کند و حس مشارکت در خانواده و آموزش مهارت‌های شغلی در بین اعضای خانواده ایجاد می‌شود. چنانچه به نقش مادران در خانواده و مسئولیت‌های آنها در رشد و تربیت فرزندان توجه شود نیز کسبوکارهای خانگی با ایجاد ظرفیت برای کسب درآمد مادران، موجب می‌شود هزینه‌های اجتماعی ناشی از دوری والدین از فرزندان کاهش یابد و تعادل بین مسئولیت‌های خانوادگی و شخصی و زندگی شغلی با انعطاف‌پذیری بیشتر ایجاد شود.
دسته دوم، توسعه اجتماعی نامیده می‌شوند. راه‌اندازی کسبوکارهای خانگی به علت مستقربودن در محل زندگی در کاهش ترافیک و آلودگی هوا نقش زیادی دارد. از لحاظ دیگر، با توجه به محل انجام کار که در منزل است، دسترسی به فرصت‌های شغلی برای قشر آسیب‌پذیر ازجمله سالمندان و معلولان جسمی مهیا می‌شود و ضریب خودباوری و رضایت شغلی افزایش می‌یابد. در جوامع اسلامی که فعالیت زنان در خارج از خانه با محدودیت مواجه است، وجود کسبوکارهای خانگی توسط بسیج سازندگی به مشارکت آنها در کار و درآمدزایی و استقلال بسیار مؤثر است. دسته سوم، توسعه اقتصادی نامیده می‌شوند. کسبوکارهای خانگی ازنظر اشتغالزایی، کارآفرینی و نوآوری در عرضه محصول یا خدمات، به یکی از بخش‌های حیاتی اقتصادی کشورهای پیشرفته تبدیل شده است. کسبوکارهای خانگی به ایجاد ثروت اقتصادی و تشکیل سرمایه اجتماعی کمک شایانی میکنند. از آنجا که محل فعالیت افراد با محل زندگی آنها یکسان است، زمینه ترویج کسبوکارهای با فرصت اشتغال محلی یا بومی به وجود می‌آید و در سطح بالاتر موجب خودکفایی منطقه مورد فعالیت ازنظر استخدامی می‌شود و همچنین، در سطوح بالاتر، دستیابی به رشد اقتصادی پایدار تسهیل می‌شود. بسیج سازندگی به دلیل پتانسیل رشدی که کسبوکارهای خانگی دارند، می‌تواند برای تحریک توسعه اقتصادی در سطح محلی و منطقه‌ای استفاده شود.
بسیج سازندگی با تمرکز بر این عوامل و شناسایی قوت‌ها و ضعف‌های خود در این زمینه، می‌تواند گام‌های مؤثری در تحقق اهداف کسبوکارهای خانگی بردارند. تعامل فرهنگ‌سازی جهادی، توسعه اجتماعی و توسعه اقتصادی نیازمند یک جریان قوی و مؤثری است که بتواند به‌صورت هم‌زمان این عناصر را به یکدیگر پیوند دهد تا تحول مؤثری را در کسبوکارهای خانگی ایجاد کند. در این مطالعه، اتصال و هم‌آفرینی این سه عامل به نام «توسعه چندجانبه» تعریف شده است. در «توسعه چندجانبه»، با نظارت و کنترل توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی توسط بسیج سازندگی، نیروی مؤثری در راستای موفقیت کسبوکارهای خانگی ایجاد می‌شود.
با توجه به پیچیدگی، پویایی و تحرکات مستمر فضای کسبوکارهای خانگی، «توانمندسازی زیرساختی» نیز نیازمند جریانات تعاملی دیگری است که بتواند «توسعه کاربست فناوری‌های نو» و «بسترسازی دیجیتال» را درون کسبوکارهای خانگی ایجاد کند. بسیج سازندگی با استفاده از فناوری جدید و آماده‌سازی بستر مناسب و گسترش پهنای باند، کسبوکارها را تغییر و استفاده از آموزش مستمر و مداوم و بهره‌گیری از افراد توانمند، توانمندسازی را گسترش می‌دهد. در این پژوهش، بسترسازی دیجیتال در توسعه کسبوکارهای خانگی ماهیتی تسهیل‌کننده دارد که شامل کمک به آماده‌سازی بستر اینترنت، استفاده از رسانه‌های اجتماعی، حمایت از شبکه‌سازی و پهنای باند اینترنتی می‌شود (البته اینترنت باعث می‌شود فعالیت یک شرکت مجازی از خانه را بیش از همیشه امکان‌پذیر و محبوب‌تر کند (et al., 2022: 14 Andini). تأکید بر آموزش‌های متنوع و مستمر، آموزش مهارت‌های شغلی در بین اعضای خانواده، آموزش حفظ تعادل بین مسئولیت‌های خانوادگی و شخصی، آموزش چگونگی کارکردن افراد خانواده در کنار یکدیگر با عنوان «مهارت‌آموزی»، می‌تواند گام مؤثری در تقویت خلاقیت و نوآوری در کسبوکارهای خانگی باشد و زمینه رشد و توسعه پایدار کسبوکارهای خانگی را در شرایط پویا و پیچیده امروزی ایجاد کند. بسیج سازندگی می‌تواند در توسعه اعتمادبه‌نفس در افراد، تقویت تعهد در افراد، تربیت و پرورش نیروی کار متخصص، انتقال تجربه کاری به افراد و تقویت استقلال کاری در افراد تلاش کند و به «توانمندسازی فردی» بپردازد و درمجموع خودباوری و خوداتکایی را توسعه دهد.
در این میان، نیاز به ظرفیت و جایگاهی است که بتواند دانش و فناوری بیرونی را شناسایی و برای کسبوکار خانگی استفاده کند؛ بنابراین، موضوعی به نام «ظرفیت‌سازی اجتماع‌محور» مهم و اساسی برای بسیج سازندگی است. ظرفیت‌سازی بهعنوان یکی از اجزای حیاتی سازمان‌ها برای بقا، رشد و رقابت در بازارها معرفی شده است. شرکت با ظرفیت‌سازی می‌تواند دانش جدید خارجی دربارۀ خواسته‌های مشتری، نوآوری فناوری، بازارهای در حال ظهور را به دست آورد. سپس این کسب دانش به درک عدم قطعیت محیطی شرکت، درک خواسته‌ها و دستیابی به فرصت‌های بازار، کمک خواهد کرد که می‌تواند به افزایش اساسی سهم بازار و بهبود سودآوری آن منجر شود. «خوشه‌سازی تیمی» و «ترویج تعاون» دو مقوله‌ای هستند که به ایجاد ظرفیت کمک میکنند و نقش اساسی دارند.
بسیج سازندگی برای توسعه کسبوکارهای خانگی باید چالش‌ها و موانعی را شناسایی و نظارت کند. همچنین، حمایت‌هایی را انجام دهد و بسترهایی را مهیا کند که بهعنوان «توسعه زیست‌بوم اشتغال» مطرح می‌شود. براساس نتایج کسب‌شده، بسیج سازندگی موانع متعددی را در ابعاد گوناگون بر سر راه توسعه کسبوکارها به وجود آورده‌اند که سبب شده‌اند این دسته از کسبوکارها به شکل مطلوبی توسعه و گسترش نیابند؛ چالش‌های بسیاری همچون موانع قانونی، مالی، نداشتن طرح کسبوکار، عوامل اجتماعی و خانوادگی، نداشتن مهارت‌های لازم برای فروش و ارائه محصول و خدمت، خرید ارزان محصولات و ... بر سر راه توسعه و رشد این کسبوکارها وجود دارند که با به‌کارگیری راهکارهای زیر، این کسبوکارها تا حدود زیادی رشد و توسعه می‌یابند. تأمین اعتبار مورد نیاز اجرای طرح‌های توسعه اشتغال در کشور، یکی از مباحث جدی و مهم‌ترین عامل در طرح مشاغل خانگی است که در صورت نبود سازوکار مناسب و تأمین‌نشدن تسهیلات لازم، اجرای طرح را با مشکل مواجه می‌کند. با توجه به کاهش بودجه دولت و وزارتخانه‌ها از درآمدهای نفتی و نبود سرمایه‌گذار خارجی برای توسعه و سرمایه‌گذاری تأمین اعتبار مورد نیاز اجرای طرح‌های توسعه اشتغال در کشور، یکی از مباحث جدی و مهم‌ترین عامل در طرح مشاغل خانگی است که در صورت نبود سازوکار مناسب و تأمین‌نشدن تسهیلات لازم، اجرای طرح را با مشکل مواجه می‌کند.
5-3- پیشنهادها
با هدف رفع فقر و محرومیت و به‌منظور فراهم‌آوردن بسترهای حمایتی توسعه کسبوکارهای خانگی، سازوکارهای زیر پیشنهاد می‌شوند:
- فرهنگ‌سازی توسط بسیج سازندگی در بحث مشاغل خانگی با ارائه فیلم‌های مستند از ارائه و تولید خدمات و محصولات این مشاغل.
- استفاده بسیج سازندگی از تکنیک‌های بازاریابی جدید و متناسب با نیازهای روز بازار و سلیقه مشتریان.
- معرفی کسبوکارهای خانگی موفق در رسانه‌ها و تشویق و حمایت از این مشاغل توسط بسیج سازندگی.
- تشویق نهادها و دستگاه‌های دولتی توسط بسیج سازندگی به استفاده از خدمات و محصولات این کسبوکارها.
- ایجاد شبکه‌های عرضه خدمات و محصولات در بستر تجارت الکترونیک توسط بسیج سازندگی.
- تخصیص هرچه بیشتر اعتبارات کم‌بهره ویژۀ این کسبوکارها از سوی بسیج سازندگی و صندوق‌های حمایت از مشاغل خانگی و نظارت دقیق بر نحوه توزیع و مصرف آن، به‌منظور گسترش سطح تولیدات (خدمات) و پویایی فضای کسبوکار.
- ایجاد مراکز رشد کسبوکارهای خانگی برای حمایت‌های فنی و معنوی از این کسبوکار و اعضای آن توسط بسیج سازندگی.
تشکیل تعاونی متشکل از نیروهای بیکار خانواده‌ها و آموزش آنان در راستای راه‌اندازی کسبوکارهای خانگی به‌خصوص جوانان و زنان توسط بسیج سازندگی.
- برگزاری دوره‌های آموزشی برای ارتقای سطح آگاهی و دانش برنامه‌ریزان، سیاست‌گذاران و مدیران مؤسسه‌های مختلف مرتبط با کسبوکارهای خانگی توسط بسیج سازندگی.
- فراهم‌کردن نمایشگاه‌های دائمی به‌منظور ارائه محصولات این‌گونه مشاغل توسط بسیج سازندگی.
- برنامه‌ریزی به‌منظور اجرای دوره‌های آموزشی - ترویجی موردنیاز به‌منظور توانمندسازی متقاضیان ایجاد مشاغل خانگی توسط بسیج سازندگی.
- اجرای برنامه‌های آموزشی با هدف افزایش سطح آگاهی در مشاغل کسبوکار خانگی.
[1]. Fundera
[2] . Katila & Wahlbeck
[3] . Reuschke & Mason
[4] . Mohamed & van Ham
[5] . Gonzalez & Gray
[6] . braun & clarke
[7] . Reuschke & Mason
[8]. Bosworth & Newbery
)