نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه مدیریت، دانشکدۀ مدیریت و نوآوری، دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی، اصفهان، ایران
2 دانش آموختۀ گروه مدیریت، دانشکدۀ مدیریت و نوآوری، دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی، اصفهان، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction
The field of health as an indicator is the axis and goal of the development of the society and without it, sustainable development will not be possible. In addition, health is a multidimensional concept that is influenced by various factors such as socio-economic environment, physical environment, and lifestyle. Nowadays, providing financial resources is one of the most important concerns of health sector managers. Health services are one of the most expensive services in demand in any society (Banke-Thomas et al., 2021); in such a way that a lot of financial pressure is brought on the government to finance, produce resources, and provide health services. Different studies have pointed out that the financial resources needed by the health sector are provided in different ways such as taxes, social insurance payments, direct payments, and charitable institutions (Carnut et al., 2020; Nekui Moghadam et al., 2012). Health organizations are formed to maintain and promote public health. Therefore, optimal management of the health system will be possible along with social development. This research was investigated at a limited level from the point of view of employees working at Isfahan University of Medical Sciences. Therefore, caution should be taken when generalizing the research results. Another limitation of the research is the cross-sectional nature of the research.
Research Methodology
The current research is a qualitative approach that describes the understanding of pre-reflection experiences (Petrich et al., 2013). As mentioned, the research technique was a semi-structured interview, which was evaluated by two experts to check and validate the questions. The statistical population included employees working at Isfahan University of Medical Sciences, who were selected in two sections. First, in the qualitative section, interviews were conducted with 5 employees to determine what factors are effective on people's participation in the management of the health system. After collecting information, then in the quantitative section, quantitative data was analyzed using the opinions of 30 employees of Isfahan University of Medical Sciences using the hierarchical process method.
Research Findings
The results of the ranking software showed that the structural barriers to people's participation in the health system, the management challenges of the health system, and the foundational factors affecting the management of the health system are the first to third priorities in the general barriers to public participation with a weight of 0.158, 134%, and 128%, respectively.
Discussion and Conclusion
The issues of health-related issues by celebrities, creating a comprehensive database for charities, lack of knowledge or information about public participation, creating a suitable platform for philanthropic cooperation and active participation in the field of health, respectively with a final weight of 33%, 31%, 30%, 29%, and 28% had priorities from one to five. People's participation is one of the main strategies to ensure, maintain, and promote the health of society in achieving universal health coverage, during which the stakeholders play an influential role in the management process of the health system and in choosing solutions or implementing them. Therefore, it is necessary to remove the barriers to participation so that in this way it is possible to improve the services and as a result, increase the quality and satisfaction of the people, strengthen the relationship between the people and the government, help the efficiency of the services and the possibility of providing services in the deprived areas and strata of the society (Janbazi, 2012).
کلیدواژه‌ها [English]
نظام سلامت به عنوان سیستمی راهبردی برای رسیدگی به چالش‌هایی است که دولت‌ها در ارائۀ مراقبت‌های بهداشتی باکیفیت با آنها مواجه هستند. حرکت به سوی مدیریت صحیح این سیستم مستلزم تقویت سیستمهای بهداشتی و پشتوانه‌های قوی مالی در کشور است. علاوه بر این، برای مدیریت نظام سلامت نیاز است تا در بخش‌های مختلف مانند زیرساختهای سیستم سلامت، آموزش و توسعۀ امکانات مراقبت‌های بهداشتی و سهولت دسترسی سرمایه‌گذاری مدنظر قرار گیرد؛ از این رو، جلب مشارکت و تعهد خیرین، به ویژه در بلندمدت، همواره یکی از چالش‌های اساسی این نظام بوده است (Jaca et al., 2022). به گفتۀ رجبی و همکاران (1401)، مشارکت بیشتر سازمان‌های مردمنهاد در بخش سلامت موجب سهولت دستیابی به اهداف بنیادین نظام سلامت خواهد شد و در ادامه، بر تقویت و بهبود وضعیت سلامت آحاد جامعه نیز مؤثر خواهد بود.
حوزۀ سلامت به عنوان یک شاخص، محور و هدف توسعۀ جامعه است و بدون آن توسعۀ پایدار ممکن نخواهد بود. علاوه بر این، سلامت مفهومی چندبعدی است که تحت تأثیر عواملی مختلف از جمله محیط اجتماعی - اقتصادی، محیط فیزیکی و سبک زندگی قرار میگیرد. امروزه، تأمین منابع مالی یکی از مهمترین دغدغههای مدیران بخش ســلامت محسوب می‌شود؛ زیرا خدمات سلامت یکی از پرهزینه‌ترین خدمات مورد تقاضا در هر جامعه است (Banke-Thomas et al., 2021)؛ به نحوی که فشــار مالی زیــادی به منظور تأمیـن مالـی، تولیـد منابـع و ارائۀ خدمــات سـلامت بــه دولــت وارد میشـود. مطالعههای مختلف اشاره کرده‌اند که منابع مالی مورد نیاز بخش ســلامت به روش‌هایی مختلف مانند مالیات، پرداخت‌های بیمۀ اجتماعی، پرداخت‌های مســـتقیم و مؤسسههای خیریه و خیرین تأمین میشـوند (Carnut et al., 2020؛ نکویی مقدم و همکاران، 1392). سازمان‌های بهداشتی به منظور حفظ و ارتقای سلامت عمومی تشکیل شده‌اند؛ از این رو، مدیریت بهینۀ نظام سلامت در کنار توسعۀ اجتماعی امکان‌پذیر خواهد بود. در بسیاری از کشورها، تقویت نظام سلامت در گرو مشارکت عمومی و تکیه بر ظرفیتهای اجتماعی است. امروزه، کشورها با چالش‌های پیچیدۀ مراقبت‌های بهداشتی مواجه هستند که ظرفیت و انعطافپذیری سیستمهای بهداشتی را به چالش میکشند؛ بنابراین، تمرکز بر مشارکت جامعه مهم است (Al Siyabi et al., 2021؛ Mosadeghrad et al., 2019). در همین راستا، مشارکت عمومی نیز زمینه را برای پاسخگویی دولت در حوزۀ سلامت فراهم می‌کند (Martinez & Kohler, 2016)؛ بر این اساس، تأمین و ارتقای سلامت مستلزم مشارکت تکتک افراد جامعه و تمامی بخشها، نهادها و ارگانهای توسعهای است (Masic, 2018). بخــش سلامت به دلیل ماهیت انساندوستانه همواره از کمک خیرین برخوردار بوده است. خیریـن سلامت به صورت فـردی یا گروهی با مشارکت داوطلبانه در حاکمیت، تأمیـن مالی، تولیـد منابـع و ارائۀ خدمات سـلامت در تأمیــن، حفــظ و ارتقــای سـلامت مـردم جامعـه مشـارکت دارنـد (مصدقراد و همکاران، 1398). در نظــام سلامت ایــران نیــز، خیریـن در حوزههای تأمین مالـی، تولیــد منابــع و ارائۀ خدمــات ســلامت مشــارکت فعال دارنـد (خدادادی و همکاران، 1401). خیریـن سـلامت ایـران از طریـق مجمـع خیریـن سـلامت، مؤسسههای خیریـۀ سـلامت، توزیـع مناسب کمـکهای خیرین میـان اقشـار مختلـف جامعـه، شـبکههای اجتماعـی و برگـزاری مراسـم هدفمنـد، منابع مالی مـورد نیـاز بخـش سلامت را جـذب و صرف توسعۀ فضاهای فیزیکی، تأمیـن تجهیزات و ملزومات، پرداخت حقـوق و دسـتمزد کارکنـان سـازمانهای بهداشتی - درمانـی و پرداخــت هزینههـای خدمـات سـلامت بیماران میکنند (مصدقراد و احتشامی، 1398).
به گفتۀ نیکجو[1] و همکاران (2021)، مؤسسههای خیریه برای مشارکت بهتر و مؤثرتر در مراقبت‌های بهداشتی به منابع مالی پایدار نیاز دارند و هماهنگی بین آنها و سازمان‌های دولتی باید تقویت شود. در پژوهشی دیگر، دماری و همکاران (1399) استقرار رویکرد سلامت در همۀ سیاست‌ها را مستلزم طراحی و ابلاغ دستورالعملهای همکاری بینبخشی از جمله شیوه و نحوۀ مشارکت مردم و بخش خصوصی در تصمیمهای سلامت بیان کردند؛ اما تا کنون مطالعههایی اندک در زمینۀ موانع مشارکت مردمی در مدیریت نظام سلامت انجام شده‌اند. رشد روزافزون هزینههای نظامهای سلامت به یکی از چالش‌های اصلی مدیران و تصمیمگیران نظام سلامت تبدیل شده است (باصری و علوی، 1401). همچنین، عدم توجه به امور مالی در اجرای طرح‌های نظام سلامت تأمین منابع مالی از طریق افزایش مشارکت‌های مردمی را ضروری می‌کند؛ بر این اساس، پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که مهمترین موانع مشارکت مردم در نظام سلامت کداماند؟
یکی از عناصر مهم در حکمرانی خوب[2] افزایش مشارکت‌های مردمی در ادارۀ امور جامعه است و فعالیت‌های خیرخواهانۀ مردمی در بهداشت و درمان از جملۀ این عرصه‌ها است (اشراقی و همکاران، 1399). این پژوهش با هدف اولویت‌بندی موانع مشارکت مردمی در نظام سلامت مشارکتی[3] مفاهیم اساسی و پژوهشهای پیشین را بیان می‌کند.
2-1- مشارکت مردمی
مشارکت عمومی به عنوان یکی از حقوق اساسی مرتبط با جامعه به فرآیندی اطلاق می‌شود که طی آن افراد مسئولیت موضوعی مشخص را به طور منطقی و آگاهانه به عهده می‌گیرند (اخوان بهبهانی و همکاران، 1399). در حین مشارکت عمومی، افراد به صورت فردی یا گروهی برای ارضای نیازهای روحی و روانی خود و دیگران تلاش میکنند و با توجه به امکانات و محدودیت‌های موجود، برای دستیابی به اهداف از پیش تعیینشده برای برنامهای مشخص تلاش و همکاری میکنند (Al Siyabi et al., 2021).
مشارکت مؤثر مردم در نظام سلامت مستلزم شناسایی و در نظر گرفتن زمینه‌ها و موضوعهای مناسب و نیز امکانات و شرایط لازم برای دستیابی به مشارکت است (McGuire et al., 2024). فقدان ضرورت‌هایی مانند شناخت کافی از ماهیت مفهوم مشارکت اجتماعی، تعریف نظری و عملیاتی برای آن و چارچوب مناسب در این زمینه، برنامه‌های مشارکتی را با مشکلات اساسی مواجه می‌کند (حسینی و همکاران، 1400). شواهد موجود در ایران حاکی از وجود برخی از موانع و چالش‌ها در مسیر دستیابی به مشارکت عمومی در نظام سلامت است. امروزه، خیرین منابع مالی مورد نیاز بخش سلامت را از طریق خیرین سلامت، توزیع مؤسسههای خیریۀ سلامت، توزیع صندوق جمع‌آوری کمک‌های مردمی میان اقشار مختلف جامعه، شبکه‌های اجتماعی فضای مجازی و برگزاری مراسم هدفمند جذب میکنند و در راستای تأمین منابع مالی و کاستن مشکلات مالی فعال هستند (Daniels et al., 2018). مشارکت فرایندی چندجانبه است؛ زیرا میتواند دربرگیرندۀ اشکال گوناگون فعالیت اجتماعی مانند فعالیت سیاسی، فرهنگی و آموزشی باشد و مشروعیت خود را نه فقط از دولت بلکه از خاستگاههای تاریخی و خودمختاری اجتماعی[4] (اتحادیههای کارگری) نیز میگیرد (آخوندزاده، 1393). مشارکت فرایندی چندفرهنگی[5] است؛ زیرا درصدد است تا همۀ اجزای فرهنگی و قومی تشکیلدهندۀ جامعه را در بر بگیرد (Kuikel et al., 2023). از منظر جامعه‌شناسی، باید بین مشارکت به عنوان عمل و تعهد (عمل مشارکت) و به عنوان حالت و وضعیت (امر شرکت کردن) تمایز قائل شد. مشارکت در معنای اول، داشتن شرکتی فعالانه در گروه را میرساند و به فعالیت اجتماعی انجامشده نظر دارد و در معنای دوم، از تعلق گروهی ویژه و داشتن سهمی در هستی آن خبر میدهد. در تعریفی دیگر، مشارکت عمومی میزان توانایی شهروندانی است که دیدگاههایی متفاوت را ارائه میدهند. همچنین، به میزان اطلاع‌رسانی در تصمیم‌گیری دولتی نیز اشاره دارد. طبق اعلامیۀ جهانی حقوق بشر، مشارکت عمومی به معنای این است که هر انسان علاوه بر کمک به ایجاد تغییر مثبت در زندگی دیگر انسان‌ها، در تعیین سرنوشت خود نیز مشارکت دارد. مشارکت در درجۀ اول در ابعاد کوچک محلی در مناطق مختلف اتفاق می‌افتد و سپس، به جمعیت‌های بزرگتر با وسعت بیشتر در سطح کشوری یا جهانی منتقل می‌شود. مشارکت عمومی شامل دیدگاههای مردم و همچنین، دیدگاههای کارشناسان و پژوهشگران در زمینههای مختلف است (Akerboom & Craig, 2022).
2-2- پیشینۀ داخلی
جانبازی و همکاران (1402) پژوهشی با عنوان «مروری بر خط‌مشی‌گذاری نظام سلامت آینده‌نگر[6]» را انجام دادند. این پژوهش به صورت مروری و با بررسی مقالههای بین سال‌های 2016 تا 2023 در پایگاه‌های اطلاعاتی مانند گوگل اسکولار[7]، ساینسدایرکت[8] و پاپمد[9] با در نظر گرفتن کلیدواژههای خط‌مشی‌گذاری، نظام سلامت، آینده‌نگری، خط‌مشی‌گذاری آموزشی و نظام سلامت انجام شد. نتایج نشان داد به‌کارگیری خط‌مشی‌گذاری نظام سلامت با چشم‌انداز آموزشی در آینده به مدیریت صحیح دانشگاهی در حوزۀ آموزش و پژوهش در رابطه با اجرای اهداف و راهبردها، توسعۀ روحیۀ فعالیت‌های سازمانی، ارتقای مسئولیت‌پذیری اجتماعی، توانمندی فردی و جمعی در ایجاد رفتار آموزشی و غیره منجر می‌شود.
امیرحسینی و همکاران (1402) پژوهشی با عنوان «ارائۀ الگوی توسعۀ مشارکت‌های عمومی - خصوصی نظام سلامت از طریق گفتوگوی دهانبهدهان الکترونیکی[10]» را انجام دادند. این مطالعه به روش کیفی و با استفاده از روش فراترکیب و تکنیک دلفی انجام شد. از بین 66 کد اولیۀ استخراجشده به روش فراترکیب، پنل خبرگان به روش دلفی تعداد 36 شاخص نهایی را شناسایی و در قالب 3 مقوله و 9 مؤلفه شامل عوامل ایجاد با مؤلفه‌های ساختاری و زمینه‌ای، اقتصادی و مالی، ارتباطی و تعاملی؛ عوامل انتشار با مؤلفه‌های سازمانی و نهادی, حقوقی و قراردادی، آگاه‌سازی و اعتمادسازی و عوامل تأثیر با مؤلفه‌های قانونی و نظارتی، فنی و تخصصی، مقبولیت و اثربخشی دسته‌بندی کردند.
رجبی و همکاران (1401) پژوهشی با عنوان «ارائۀ الگوی مشارکت سازمان‌های مردمنهاد (NGOs)[11] در نظام سلامت ایران» را انجام دادند. این پژوهش به روش کیفی و در سه مرحلۀ متوالی بین سال‌های 1397 تا 1400 انجام شد. در مرحلۀ اول، در دو گام مرور متون و اسناد و مصاحبه با 32 نفر از افراد شاغل در وزارت بهداشت، وزارت کشور، دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران و ایران، انجمن‌های علمی پزشکی و سازمان‌های مردمنهاد فعال در حوزۀ سلامت، وضعیت موجود مشارکت سازمان‌های مردمنهاد در نظام سلامت ایران بررسی و پس از اجرای دو دور دلفی و رسیدن به توافق جمعی 75 درصد و بیشتر، الگوی نهایی تأیید شد. نتایج پژوهش نشان داد الگوی نهایی مشارکت سازمان‌های مردمنهاد در نظام سلامت کشور ایران دارای شش بعد اصلی سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی، ظرفیت‌سازی و تقویت سازمان‌های مردمنهاد، تأمین منابع و امکانات، سازماندهی و هماهنگی، مشارکت (اجرا)، کنترل و ارزیابی است.
دیاز[12] و همکاران (2023) پژوهشی با عنوان «بهینه‌سازی ارائۀ مراقبت در گسترش سیستمهای بهداشتی: دیدگاه رهبران بالینی» را انجام دادند. این پژوهش از طریق مصاحبۀ نیمهساختاریافته با 30 رهبر جراحی در بیمارستانهای آموزشی وابسته به سیستمهای بهداشت انجام شد. نتایج نشان داد از دیدگاه رهبران چالش‌هایی برای طراحی مجدد ارائۀ مراقبت در سراسر سیستم وجود دارد که از محدودیتهایی منابع مانند تخت‌های بیمارستانی و اتاق‌های عمل تا تقاضاهای در حال تحول بازار مانند ترجیحات بیمار برای دریافت مراقبت نزدیک به خانه را شامل می‌شوند.
اسمیت[13] و همکاران (2023) پژوهشی با عنوان «مراقبت‌های اولیۀ بهداشتی راهی به سوی پوشش همگانی سلامت» را انجام دادند. این پژوهش بر ارتقای سلامت متمرکز بود. در این پژوهش، چارچوبی بر اساس پنج بعد ارزش شامل بهبود سلامت، پاسخگویی به مراقبت‌های بهداشتی، حفاظت مالی، کارایی و برابری اتخاذ و بر روی رفاه کامل جامعه ترسیم شد.
آرهین[14] و همکاران (2023) پژوهشی با عنوان «اثرات ابزارهای سیاست تأمین مالی مراقبت‌های بهداشتی بر کارایی سیستم سلامت: شواهدی از جنوب صحرای آفریقا» را انجام دادند. نتایج نشان داد ترتیبات تأمین مالی مراقبت‌های بهداشتی با پیشپرداخت، بیمۀ سلامت اجتماعی، سیستمهای مراقبت بهداشتی مختلط و تأمین مالی خارجی به طرزی جالب توجه کارایی سیستم سلامت را افزایش میدهد. اتکاء به یک منبع واحد برای تأمین مالی مراقبت‌های بهداشتی به ویژه پرداخت از بخش‌های خصوصی کارایی سیستم سلامت را کاهش میدهد.
رضوی[15] و همکاران (2020) پژوهشی با عنوان «موانع مشارکت عادلانۀ عمومی در اولویت‌بندی سیستم سلامت در چارچوب تمرکززدایی در بین زنان آسیب‌پذیر در منطقۀ اوگاندا» را انجام دادند. این پژوهش از طریق مصاحبه با 12 نفر از تصمیم‌گیرندگان منطقه، 10 نفر از رهبران منطقه و 35 زن آسیب‌پذیر ساکن در ناحیۀ تورورو اوگاندا انجام شد. نتایج نشان داد تمرکززدایی به عنوان فرایندی مطلوب برای ارتقای نظام سلامت و به عنوان بخش جداییناپذیر از اصلاحات گسترده به منظور ارتقای برابری، کارایی، کیفیت و توجیه اقتصادی شناخته شده است. تمرکز زدایی به معنای انتقال قدرت و اختیار برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری از دولت مرکزی به سازمان‌های محیطی، واحدهای سازمانی محلی، سازمان‌های نیمهخودگردان شرکتی، دولت محلی یا سازمان‌های غیردولتی در اشکال مختلف تراکمزدایی، تفوض، واگذاری و خصوصیسازی است. از سوی دیگر، تولیت در نظامهای سلامت به معنای «مدیریت دقیق و مسئولانۀ تندرستی مردم» است.
جاکا[16] و همکاران (2022) پژوهشی با عنوان «تقویت نظام سلامت به عنوان یک راهبرد برای دستیابی به پوشش همگانی سلامت در جوامع محروم آفریقا» را انجام دادند. این پژوهش به روش کیفی و در مجموع با بررسی 34 مقاله با معیارهای حمایت مالی، افزایش نیروی کار، بهبود ظرفیت رهبری در تأسیسات بهداشتی و توسعۀ ارتقای زیرساختهای امکانات مراقبت‌های بهداشتی اولیه انجام شد. نتایج نشان داد تقویت سیستم سلامت از طریق تأمین مالی سلامت، توسعه و بهبود زیرساختهای بهداشتی، میتواند نقشی مهم در رسیدن به پوشش همگانی سلامت در آفریقا ایفا کند.
پایۀ هر مطالعه روش شناخت آن است و اعتبار و ارزش قوانین هر علمی به روششناختی مبتنی است که در آن علم به کار می‌‌رود. روش پژوهش مجموعه‌‌ای از قواعد، ابزار و راههای معتبر و نظامیافته برای بررسی واقعیت‌‌ها، کشف مجهولات و دستیابی به راهحل مشکلات است؛ به طوری که انتخاب روش پژوهش یکی از مهمترین و فنی‌‌ترین مراحلی است که در طی آن، پژوهشگر باید با حساسیت ویژه ابزاری مناسب را برای گردآوری دادهها طراحی و با انتخاب نمونۀ آماری، داده‌های نگرشی و جمعیت‌شناختی مورد نیاز را جمع‌آوری کند. با توجه به ماهیت موضوع باید از روشی توانمند و منعطف به نام تحلیل سلسله مراتب[17]ی که در دستۀ روش‌های تصمیم گیری چندمعیاره است یهره برد تا بتوان به وسیلۀ آن موضوعهای پیچیده را در سطوح مختلف حل کرد. این مدل به صورت مدلی درختی دادهها را تحلیل می‌کند.
1-3- نوع مطالعه
پژوهش حاضر با رویکرد کیفی انجام شده است و سعی دارد تا بیانی توصیفی از درک تجربههای مخاطبان پژوهش ارائه دهد (Petrich et al., 2013). فن و تکنیک پژوهش، همانطور که بیان شد، مصاحبۀ نیمهساختاریافته بود که برای بررسی و اعتبار پرسشها توسط دو تن از متخصصان ارزیابی شد. مصاحبه‌ها به صورت انفرادی و با برقراری ارتباطی دوستانه و اعتمادبرانگیز در راستای همکاری با پژوهش و بیانی مختصر از اهداف و روند پژوهش و همچنین، بیان نکاتی در رابطه با محرمانه بودن و آزادی در انصراف از مشارکت شروع شدند. برای درج مصاحبه‌ها، همۀ مکالمات انجامشده به صورت صوتی ضبط و تمامی دادهها برای تحلیل و بررسی مکتوب شدند.
در این مطالعه، برای انتخاب شرکت‌کنندگان از روش مبتنی بر هدف استفاده شد. مشارکت‌کنندگان شامل کارکنانی بودند که دستکم سابقۀ 5 سال کار در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان را داشتند و مایل به شرکت در مصاحبه و همچنین در اختیار گذاشتن تجربهها و اطلاعات خود بودند. نمونه‌گیری تا رسیدن اطلاعات به اشباع نظری و تکراری شدن دادهها ادامه پیدا کرد. در این مطالعه، به منظور جمع‌آوری اطلاعات، از مصاحبه‌های عمیق و یادداشت‌برداری استفاده شد. مراحل انجام مصاحبه‌ها با توجه به تمایل هر یک از کارکنان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان انجام شدند. مصاحبه با تعدادی پرسش باز و کلی شروع شد و در صورت ابهام پرسشها، پرسشهایی برای رفع ابهام پرسیده شدند. مفاد اصلی و فرعی تحلیل دادهها با روش هفتمرحلهای کولایزی[18] (Edward & Welch, 2011) بررسی شد؛ به این طریق که مصاحبه‌ها پس از ضبط به نوشتار تبدیل شدند و پژوهشگران متن مصاحبه‌ها را به طور مکرر بازخوانی کردند و سپس، به آنها برچسب زدند. پس از آن، پژوهشگران مضامین مدنظر را خوشه‌بندی کردند و از طریق مقایسۀ تفاوتها و شباهتها، توانستند مضامین اصلی را استخراج کنند.
نمودار 1. روش هفتمرحلهای (Edward & Welch, 2011)
Diagram 1. Seventh step method (Edward & Welch, 2011)
2-3- جامعۀ آماری
جامعۀ آماری شامل کارکنان شاغل در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بود که در دو بخش انتخاب شدند. ابتدا، در بخش کیفی، با 5 نفر از کارکنان مصاحبه شد تا مشخص شود چه عواملی بر مشارکت مردمی در مدیریت نظام سلامت مؤثر هستند. سپس در بخش کمی، پس از جمع‌آوری اطلاعات، با استفاده از نظرات 30 نفر از کارکنان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با استفاده از روش فرآیند سلسله‌مراتبی داده‌های کمی تجزیه و تحلیل شد.
3-3- حجم نمونه و روش نمونه‌گیری
با توجه به نظر قهرمانی[19] (2024) که اظهار داشت کمترین حجم نمونه در این روش بین 5 تا 30 نفر است، در این پژوهش، 30 نفر از کارکنان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به عنوان نمونه انتخاب شدند. روش نمونه‌گیری در این پژوهش نمونه‌گیری هدفمند است.
4-3- روش جمع‌آوری دادهها
در این پژوهش، از دو دسته اطلاعات اولیه و ثانویه برای دستیابی به هدف استفاده شده است. به منظور طراحی ساختار سلسله‌مراتبی[20] روش‌های مشارکت مردمی در مدیریت نظام سلامت، کلیۀ عوامل که از طریق مصاحبه جمع‌آوری شده بودند بررسی و با استفاده از نظرات خبرگان دانشگاهی، عوامل مؤثر انتخاب شدند. در نهایت، ساختار سلسله‌مراتبی مربوط به دست آمد. موانع مشارکت مردمی در مدیریت نظام سلامت در این حوزه در 8 عامل (معیار) دسته‌بندی شده‌اند که بر اساس آن، 44 زیرمعیار نیز مشخص شدند. سپس، پرسشنامۀ فرایند سلسله‌مراتبی طراحی شد. برای طراحی پرسشنامه از طیف 9 درجۀ ساعتی استفاده شد. پس از انجام مقایسات زوجی توسط افراد منتخب و دریافت پرسشنامه‌ها، مراحل فرآیند سلسله‌مراتبی برای تعیین وزن و اهمیت عوامل مؤثر بر مشارکت مردمی در مدیریت نظام سلامت استخراج و نتایج بیان شد.
5-3- روایی و پایایی
پرسشنامه یکی از پرکاربردترین ابزارهای جمع‌آوری دادهها در پژوهش است که دقت در تهیه و تحلیل آن جنبهای مهم از روش پژوهش را تشکیل میدهد که به عنوان روایی و پایایی شناخته می‌شود. منظور از روایی این است که ابزار اندازهگیری تا چه میزان میتواند متغیر مدنظر را اندازهگیری کند نه متغیری دیگر را. به تعبیر دیگر، اگر ابزار اندازهگیری از لحاظ متغیر مدنظر دارای روایی کافی نباشد، نتایج پژوهش ارزشی نخواهد داشت. برای اندازهگیری روایی محتوایی، پرسشنامه که شامل عوامل مؤثر بر مشارکت مردمی در مدیریت نظام سلامت است، از طریق روش دلفی در میان کارکنان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان توزیع شد و نظر آنها دربارۀ عوامل مربوط اخذ و به کار گرفته شد. همچنین، با استاد راهنما نیز مشورت و نظرات ایشان نیز به منظور اصلاح پرسشنامه برای برآورده کردن روایی محتوایی نیز در نظر گرفته شد. در جدول 1 نتایج آزمون دلفی نشان داده شده است.
Table 1. Delphi test results
|
مفاهیم و مقوله‌ها |
آزمون دلفی |
|||
|
معیار |
زیرمعیار |
راند اول |
راند دوم |
راند سوم |
|
حق شهروندی و مشتری‌مداری |
پاسخ مسئولان به شکایتهای مردم از عملکرد نظام سلامت تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
818/3 |
000/4 |
000/4 |
|
ارائۀ مراقبت‌های اجتماعی برای بزرگسالان تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
545/3 |
545/3 |
545/3 |
|
|
میزان اعتماد مؤسسههای خیریه به کیفیت خدمات بهداشتی و مشارکت در جلسههای دانشگاه تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
545/4 |
545/4 |
545/4 |
|
|
تخصیص منابع مالی و انسانی برای مشارکت خیرین در نظام سلامت تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
636/4 |
636/4 |
636/4 |
|
|
ارتباط مناسب بین متولیان نظام سلامت و مؤسسههای خیریه و داوطلبانه تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
273/3 |
364/3 |
364/3 |
|
|
ارائۀ راهنما برای انتخاب پیمانکار واجد شرایط در پروژۀ ساختمانی تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
727/3 |
727/3 |
727/3 |
|
|
عوامل اجتماعی و اقتصادی |
ارتباط مناسب بین کادر درمان و بیماران تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
545/3 |
545/3 |
545/3 |
|
واکنش نظام سلامت به شرایط اضطراری و بلایا (کووید 19) تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
364/4 |
455/4 |
455/4 |
|
|
استفاده از کانال‌های مختلف برای اطلاع‌رسانی به مردم تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
364/4 |
455/4 |
455/4 |
|
|
تشویق مردم به مشارکت در امور نوع‌دوستانه تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
545/4 |
545/4 |
545/4 |
|
|
جذب کمک‌های مالی مردم در بیماری‌های خاص تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
273/4 |
636/4 |
636/4 |
|
|
ترویج فرهنگ مشارکت تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
636/4 |
727/4 |
727/4 |
|
|
سازمان‌های مردمنهاد |
مشارکت فعال در حوزۀ سلامت تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
364/3 |
273/3 |
273/3 |
|
توجه به سلامت روانشناختی مردم تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
909/3 |
273/4 |
273/4 |
|
|
دسترسی اقشار متوسط و پایین جامعه به خدمات تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
364/3 |
364/3 |
364/3 |
|
|
بهبود مستمر کیفیت فناوریهای خدمات سلامت تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
636/4 |
636/4 |
636/4 |
|
|
تعیین راههای ارتباطی بین سازمان های مردمنهاد و سازمان‌های دولتی تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
636/4 |
636/4 |
636/4 |
|
|
عوامل مدیریتی و سازمانی |
رعایت اصول دموکراسی در سطح جامعه تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
455/3 |
545/3 |
545/3 |
|
طرح موضوعهای مرتبط با سلامت از سوی افراد صاحب‌نفوذ و مشهور (سلبریتی‌ها) تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
545/4 |
545/4 |
545/4 |
|
|
ایجاد بانک اطلاعاتی جامع برای مؤسسههای خیریه و داوطلبانه تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
818/4 |
818/4 |
818/4 |
|
|
ایجاد بستر مناسب برای همکاری خیرین تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
364/4 |
364/4 |
364/4 |
|
|
موانع مشارکت عمومی در سیستم سلامت |
فقدان دانش یا اطلاعات دربارۀ مشارکت عمومی تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
364/4 |
273/4 |
273/4 |
|
عدم وجود بازخورد و نیازهای رقابتی تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
182/3 |
182/3 |
182/3 |
|
|
عدم وجود قدرت تصمیم‌گیری تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
364/4 |
545/4 |
545/4 |
|
|
فقدان انگیزه در میان مؤسسههای خیریه و داوطلبانه تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
909/2 |
000/3 |
000/3 |
|
|
مشکلات مرتبط با دولت و خیرین سلامت تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
000/3 |
091/3 |
091/3 |
|
|
مشکلات مرتبط با جامعه و خیرین سلامت تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
182/3 |
182/3 |
182/3 |
|
|
چالش‌های مدیریت نظام سلامت |
کاهش مشارکت سازمان‌های مردمنهاد تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
364/3 |
364/3 |
364/3 |
|
توجه ناکافی به عدالتمحوری فعالیت‌های خیرین سلامت تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
364/3 |
364/3 |
364/3 |
|
|
فقدان نظام پایش ارزشیابی و پاسخگویی تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
818/3 |
364/4 |
727/4 |
|
|
عدم وجود دستورالعمل متناسب برای فعالیتها و مشارکت خیرین تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
364/3 |
364/3 |
364/3 |
|
|
عدم وجود نیروی فنی مهندسی مرتبط با پروژۀ ساختمانی در تیم کاری خیرین تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
636/3 |
636/3 |
636/3 |
|
|
تورم بسیار زیاد و ناگهانی در بحث اقتصادی تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
636/4 |
636/4 |
636/4 |
|
|
پیامدهای مدیریت نظام سلامت |
عدم وجود بار حقوقی تفاهمنامههای مشارکتی با خیرین تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
364/3 |
364/3 |
364/3 |
|
عدم تطابق خواستۀ خیرین با قوانین بالادستی تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
636/4 |
636/4 |
636/4 |
|
|
عدم تأمین مالی بهموقع توسط مدیران از خیرین در تفاهمنامههای مشارکتی تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
636/4 |
636/4 |
636/4 |
|
|
نارضایتی پزشکان و مراکز درمانی از طرح سازمان نظام سلامت تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
818/3 |
818/3 |
818/3 |
|
|
نارضایتی مردم از طرح نظام سلامت تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
636/4 |
636/4 |
636/4 |
|
|
عوامل پژوهشی مؤثر بر مدیریت نظام سلامت |
توجه به مطالبات عمومی در طرح‌های مشارکتی تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
455/4 |
455/4 |
455/4 |
|
نظارت و ارزیابی فرآیند مشارکت عمومی تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
545/3 |
545/3 |
545/3 |
|
|
ارائۀ اطلاعیه‌های بهداشتی در اماکن عمومی تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
636/3 |
636/3 |
636/3 |
|
|
گسترش پوشش مراقبت‌های بهداشتی اولیه تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
455/4 |
545/4 |
545/4 |
|
|
ارتقای سطح سواد سلامت در جامعه تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
545/4 |
636/4 |
636/4 |
|
|
پژوهشهای مبتنی بر مشارکت مردم در نظام سلامت تا چه اندازه به مشارکت عمومی منجر می‌شود؟ |
636/4 |
636/4 |
636/4 |
|
در پژوهش حاضر، با مطالعههای کتابخانه‌ای و مصاحبه‌های انجامشده، معیارهای اصلی در جدول 2 استخراج شدند.
Table 2. Categories and concepts
|
معیار |
زیر معیار |
|
حق شهروندی و مشتری‌مداری |
پاسخ مسئولان به شکایتهای مردم از عملکرد نظام سلامت |
|
ارائۀ مراقبت‌های اجتماعی برای بزرگسالان |
|
|
میزان اعتماد مؤسسههای خیریه به کیفیت خدمات بهداشتی و مشارکت در جلسههای دانشگاه |
|
|
تخصیص منابع مالی و انسانی برای مشارکت خیرین در نظام سلامت |
|
|
ارتباط مناسب بین متولیان نظام سلامت و مؤسسههای خیریه و داوطلبانه |
|
|
ارائۀ راهنما برای انتخاب پیمانکار واجد شرایط در پروژۀ ساختمانی |
|
|
عوامل اجتماعی و اقتصادی |
ارتباط مناسب بین کادر درمان و بیماران |
|
واکنش نظام سلامت به شرایط اضطراری و بلایا (کووید 19) |
|
|
استفاده از کانال‌های مختلف برای اطلاع‌رسانی به مردم |
|
|
تشویق مردم به مشارکت در امور نوع‌دوستانه |
|
|
جذب کمک‌های مالی مردم در بیماری‌های خاص |
|
|
ترویج فرهنگ مشارکت |
|
|
سازمان‌های مردمنهاد |
مشارکت فعال در حوزۀ سلامت |
|
توجه به سلامت روانشناختی مردم |
|
|
دسترسی اقشار متوسط و پایین جامعه به خدمات |
|
|
بهبود مستمر کیفیت فناوریهای خدمات سلامت |
|
|
تعیین راههای ارتباطی بین سازمان‌های مردمنهاد و سازمان‌های دولتی |
|
|
عوامل مدیریتی و سازمانی |
رعایت اصول دموکراسی در سطح جامعه |
|
طرح موضوعهای مرتبط با سلامت از سوی افراد صاحب‌نفوذ و مشهور (سلبریتی‌ها) |
|
|
ایجاد بانک اطلاعاتی جامع برای مؤسسههای خیریه و داوطلبانه |
|
|
ایجاد بستر مناسب برای همکاری خیرین |
|
|
موانع مشارکت مردمی در نظام سلامت |
فقدان دانش یا اطلاعات دربارۀ مشارکت عمومی |
|
عدم وجود بازخورد و نیازهای رقابتی |
|
|
عدم وجود قدرت تصمیم‌گیری |
|
|
فقدان انگیزه در میان مؤسسههای خیریه و داوطلبانه |
|
|
مشکلات مرتبط با دولت و خیرین سلامت |
|
|
مشکلات مرتبط با جامعه و خیرین سلامت |
|
|
چالش‌های مدیریت نظام سلامت |
کاهش مشارکت سازمان‌های مردمنهاد |
|
توجه ناکافی به عدالتمحوری فعالیت‌های خیرین سلامت |
|
|
فقدان نظام پایش ارزشیابی و پاسخگویی |
|
|
عدم وجود دستورالعمل متناسب برای فعالیتها و مشارکت خیرین |
|
|
عدم وجود نیروی فنی مهندسی مرتبط با پروژۀ ساختمانی در تیم کاری خیرین |
|
|
تورم بسیار زیاد و ناگهانی در بحث اقتصادی |
|
|
پیامدهای مشارکت مردمی در نظام سلامت |
عدم وجود بار حقوقی تفاهمنامههای مشارکتی با خیرین |
|
عدم تطابق خواستۀ خیرین با قوانین بالادستی |
|
|
عدم تأمین مالی بهموقع توسط مدیران از خیرین در تفاهمنامههای مشارکتی |
|
|
نارضایتی پزشکان و مراکز درمانی از طرح سازمان نظام سلامت |
|
|
|
نارضایتی مردم از طرح نظام سلامت |
|
عوامل بسترساز مشارکت مردمی در نظام سلامت |
توجه به مطالبات عمومی در طرح‌های مشارکتی |
|
نظارت و ارزیابی فرآیند مشارکت عمومی |
|
|
ارائۀ اطلاعیه‌های بهداشتی در اماکن عمومی |
|
|
گسترش پوشش مراقبت‌های بهداشتی اولیه |
|
|
ارتقای سطح سواد سلامت در جامعه |
|
|
پژوهشهای مبتنی بر مشارکت مردم در نظام سلامت |
مقایسات زوجی توسط 30 خبره روی این عوامل در جدول 3 نشان داد شاخص موانع مشارکت عمومی در سیستم سلامت بیشترین اهمیت را دارا است و عوامل پژوهشی مؤثر بر مدیریت نظام سلامت کمترین اهمیت را دارند.
جدول 3. ماتریس مقایسۀ زوجی نهایی عوامل اصلی
Table 3. The final pairwise comparison matrix of the main factors
|
عوامل اصلی |
H1 |
H2 |
H3 |
H4 |
H5 |
H6 |
H7 |
H8 |
وزن عامل |
|
H1 |
|
36/1 |
05/1 |
26/1 |
19/2 |
37/1 |
50/1 |
10/1 |
118/0 |
|
H2 |
|
|
05/1 |
57/1 |
19/2 |
12/2 |
77/2 |
04/1 |
121/0 |
|
H3 |
|
|
|
61/2 |
56/1 |
20/1 |
07/1 |
23/2 |
124/0 |
|
H4 |
|
|
|
|
33/1 |
15/1 |
22/1 |
52/2 |
116/0 |
|
H5 |
|
|
|
|
|
46/1 |
67/1 |
08/1 |
158/0 |
|
H6 |
|
|
|
|
|
|
56/2 |
17/1 |
134/0 |
|
H7 |
|
|
|
|
|
|
|
27/1 |
101/0 |
|
H8 |
|
|
|
|
|
|
|
|
128/0 |
|
CR=0/09<0/1 قابل قبول |
|||||||||
میزان اعتماد مؤسسههای خیریه به کیفیت خدمات بهداشتی و مشارکت در جلسههای دانشگاه بیشترین و تخصیص منابع مالی و انسانی برای مشارکت خیرین در نظام سلامت کمترین اهمیت را دارد.
جدول 4. ماتریس مقایسۀ زوجی نهایی معیارهای حق شهروندی و مشتری‌مداری
Table 4. The final pairwise comparison matrix of citizenship right and customer orientation criteria
|
معیارهای حق شهروندی و مشتری‌مداری |
P1 |
P2 |
P3 |
P4 |
P5 |
P6 |
وزن معیار |
|
P1 |
|
63/1 |
87/1 |
05/1 |
11/1 |
04/1 |
160/0 |
|
P2 |
|
|
21/2 |
64/1 |
11/2 |
25/1 |
158/0 |
|
P3 |
|
|
|
54/1 |
49/1 |
14/1 |
184/0 |
|
P4 |
|
|
|
|
73/1 |
65/1 |
167/0 |
|
P5 |
|
|
|
|
|
92/1 |
178/0 |
|
P6 |
|
|
|
|
|
|
154/0 |
|
CR=0/09<0/1 قابل قبول |
|||||||
شاخص ترویج فرهنگ مشارکت بیشترین و استفاده از کانال‌های مختلف برای اطلاع‌رسانی به مردم کمترین اهمیت را دارد.
جدول 5. ماتریس مقایسۀ زوجی نهایی معیارهای عوامل اجتماعی و اقتصادی
Table 5. The final pairwise comparison matrix of social and economic factors criteria
|
معیارهای عوامل اجتماعی و اقتصادی |
P7 |
P8 |
P9 |
P10 |
P11 |
P12 |
وزن معیار |
|
P7 |
|
38/1 |
04/1 |
71/1 |
29/2 |
82/1 |
150/0 |
|
P8 |
|
|
29/1 |
52/1 |
71/1 |
38/2 |
146/0 |
|
P9 |
|
|
|
20/1 |
81/1 |
34/1 |
167/0 |
|
P10 |
|
|
|
|
35/1 |
33/1 |
191/0 |
|
P11 |
|
|
|
|
|
60/1 |
149/0 |
|
P12 |
|
|
|
|
|
|
197/0 |
|
CR=0/08<0/1 قابل قبول |
|||||||
همچنین، شاخص تعیین راههای ارتباطی بین سازمان‌های مردمنهاد و سازمان‌های دولتی بیشترین و دسترسی اقشار متوسط و پایین جامعه به خدمات کمترین اهمیت را دارد.
جدول 6. ماتریس مقایسۀ زوجی نهایی معیارهای سازمان‌های مردمنهاد
Table 6. The final pairwise comparison matrix of the criteria of non-governmental organizations
|
معیارهای سازمان‌های مردمنهاد |
P13 |
P14 |
P15 |
P16 |
P17 |
وزن معیار |
|
P13 |
|
61/1 |
08/1 |
21/1 |
10/1 |
223/0 |
|
P14 |
|
|
74/1 |
06/1 |
19/1 |
154/0 |
|
P15 |
|
|
|
02/1 |
60/1 |
200/0 |
|
P16 |
|
|
|
|
16/1 |
198/0 |
|
P17 |
|
|
|
|
|
226/0 |
|
CR=0/02<0/1 قابل قبول |
||||||
شاخص طرح موضوعهای مرتبط با سلامت از سوی افراد صاحب‌نفوذ و مشهور (سلبریتی‌ها) بیشترین و ایجاد بستر مناسب برای همکاری خیرین کمترین اهمیت را دارد.
جدول 7. ماتریس مقایسۀ زوجی نهایی معیارهای عوامل مدیریتی و سازمانی
Table 7. The final pairwise comparison matrix of managerial and organizational factors criteria
|
معیارهای عوامل مدیریتی و سازمانی |
P18 |
P19 |
P20 |
P21 |
وزن معیار |
|
P18 |
|
18/1 |
11/1 |
58/1 |
202/0 |
|
P19 |
|
|
57/1 |
09/1 |
282/0 |
|
P20 |
|
|
|
73/1 |
267/0 |
|
P21 |
|
|
|
|
249/0 |
|
CR=0/05<0/1 قابل قبول |
|||||
شاخص فقدان دانش یا اطلاعات دربارۀ مشارکت عمومی بیشترین و فقدان انگیزه در میان مؤسسههای خیریه و داوطلبانه کمترین اهمیت را دارد.
جدول 8. ماتریس مقایسۀ زوجی نهایی معیارهای موانع مشارکت عمومی در سیستم سلامت
Table 8. The final pairwise comparison matrix of barriers to public participation in the health system
|
معیارهای موانع مشارکت عمومی در سیستم سلامت |
P22 |
P23 |
P24 |
P25 |
P26 |
P27 |
وزن معیار |
|
P22 |
|
80/1 |
31/2 |
02/1 |
41/1 |
04/1 |
197/0 |
|
P23 |
|
|
58/1 |
09/1 |
59/1 |
99/1 |
170/0 |
|
P24 |
|
|
|
98/1 |
14/1 |
00/1 |
148/0 |
|
P25 |
|
|
|
|
95/1 |
02/1 |
164/0 |
|
P26 |
|
|
|
|
|
74/1 |
162/0 |
|
P27 |
|
|
|
|
|
|
158/0 |
|
CR=0.08<0.1 قابل قبول |
|||||||
وزن نسبی معیارهای چالش‌های مدیریت نظام سلامت نیز در نمودار 1 گزارش شده است.
نمودار 1. وزن نسبی معیارهای چالش‌های مدیریت نظام سلامت
Diagram 1. The relative weight of the criteria of health system management challenges
نرخ ناسازگاری مقایسات زوجی معیارهای پیامدهای مدیریت نظام سلامت 02/0 به دست آمده است که از آنجا که کمتر از 1/0 است، سازگاری قابل قبولی دارد که در نمودار 2 گزارش شد.
نمودار 2. وزن نسبی معیارهای پیامدهای مدیریت نظام سلامت
Diagram 2. The relative weight of health system management outcomes criteria
نرخ ناسازگاری مقایسات زوجی معیارهای عوامل پژوهشی مؤثر بر مدیریت نظام سلامت 08/0 به دست آمده است که از آنجا که کمتر از 1/0 است، سازگاری قابل قبولی دارد که در نمودار 3 گزارش شد.
نمودار 3. وزن نسبی معیارهای عوامل پژوهشی مؤثر بر مدیریت نظام سلامت
Diagram 3. The relative weight of the criteria of research factors affecting the management of the health system
در پژوهش حاضر، از روش فرآیند تحلیل سلسله‌مراتبی برای تجزیه و تحلیل دادهها استفاده شد. دادهها از طریق پرسشنامۀ مقایسات زوجی از بین 30 نفر از کارکنان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان جمع‌آوری شدند. هر پرسشنامه با دقت توسط کارکنان مدنظر تکمیل و نرخ ناسازگاری آن توسط نرمافزار Expert Choice محاسبه شد. نتایج تجزیه و تحلیل حاصل از روش فرآیند سلسله‌مراتبی نشان داد تمامی پرسشنامه‌ها از نرخ سازگاری مطلوبی برخوردار هستند. نتایج نهایی اولویت‌بندی معیارها و زیرمعیارها در جدول 9 نشان داده شده است.
جدول 9. وزن نهایی معیارها و زیرمعیارها
Table 9. The final weight of criteria and sub-criteria
|
اولویت‌بندی |
وزن نهایی معیار |
وزن محلی عامل |
نماد |
معیار |
وزن محلی عامل |
نماد |
عوامل اصلی |
|
32 |
018/0 |
160/0 |
P1 |
پاسخ مسئولان به شکایتهای مردم از عملکرد نظام سلامت |
118/0 |
H1 |
حق شهروندی و مشتری‌مداری |
|
33 |
018/0 |
158/0 |
P2 |
ارائۀ مراقبت‌های اجتماعی برای بزرگسالان |
|||
|
23 |
021/0 |
184/0 |
P3 |
میزان اعتماد مؤسسههای خیریه به کیفیت خدمات بهداشتی و مشارکت در جلسههای دانشگاه |
|||
|
29 |
0.019 |
167/0 |
P4 |
تخصیص منابع مالی و انسانی برای مشارکت خیرین در نظام سلامت |
|||
|
26 |
021/0 |
178/0 |
P5 |
ارتباط مناسب بین متولیان نظام سلامت و مؤسسههای خیریه و داوطلبانه |
|||
|
40 |
0.018 |
154/0 |
P6 |
ارائۀ راهنما برای انتخاب پیمانکار واجد شرایط در پروژۀ ساختمانی |
|||
|
41 |
0.018 |
150/0 |
P7 |
ارتباط مناسب بین کادر درمان و بیماران |
121/0 |
H2 |
عوامل اجتماعی و اقتصادی |
|
42 |
018/0 |
146/0 |
P8 |
واکنش نظام سلامت به شرایط اضطراری و بلایا (کووید 19) |
|||
|
30 |
020/0 |
167/0 |
P9 |
استفاده از کانال‌های مختلف برای اطلاع‌رسانی به مردم |
|||
|
16 |
023/0 |
191/0 |
P10 |
تشویق مردم به مشارکت در امور نوع‌دوستانه |
|||
|
43 |
018/0 |
149/0 |
P11 |
جذب کمک‌های مالی مردم در بیماری‌های خاص |
|||
|
14 |
024/0 |
197/0 |
P12 |
ترویج فرهنگ مشارکت |
|||
|
5 |
028/0 |
223/0 |
P13 |
مشارکت فعال در حوزۀ سلامت |
124/0 |
H3 |
سازمان‌های مردمنهاد |
|
34 |
019/0 |
154/0 |
P14 |
توجه به سلامت روانشناختی مردم |
|||
|
11 |
025/0 |
200/0 |
P15 |
دسترسی اقشار متوسط و پایین جامعه به خدمات |
|||
|
15 |
024/0 |
198/0 |
P16 |
بهبود مستمر کیفیت فناوریهای خدمات سلامت |
|||
|
6 |
028/0 |
226/0 |
P17 |
تعیین راههای ارتباطی بین سازمان‌های مردمنهاد و سازمانهایدولتی |
|||
|
17 |
023/0 |
202/0 |
P18 |
رعایت اصول دموکراسی در سطح جامعه |
116/0 |
H4 |
عوامل مدیریتی و سازمانی |
|
1 |
033/0 |
282/0 |
P19 |
طرح موضوعهای مرتبط با سلامت از سوی افراد صاحب‌نفوذ و مشهور (سلبریتی‌ها) |
|||
|
2 |
031/0 |
267/0 |
P20 |
ایجاد بانک اطلاعاتی جامع برای مؤسسههای خیریه و داوطلبانه |
|||
|
4 |
029/0 |
249/0 |
P21 |
ایجاد بستر مناسب برای همکاری خیرین |
|||
|
3 |
031/0 |
197/0 |
P22 |
فقدان دانش یا اطلاعات دربارۀ مشارکت عمومی |
158/0 |
H5 |
موانع مشارکت عمومی در سیستم سلامت |
|
8 |
027/0 |
170/0 |
P23 |
عدم وجود بازخورد و نیازهای رقابتی |
|||
|
18 |
023/0 |
148/0 |
P24 |
عدم وجود قدرت تصمیم‌گیری |
|||
|
9 |
026/0 |
164/0 |
P25 |
فقدان انگیزه در میان مؤسسههای خیریه و داوطلبانه |
|||
|
10 |
026/0 |
162/0 |
P26 |
مشکلات مرتبط با دولت و خیرین سلامت |
|||
|
12 |
025/0 |
158/0 |
P27 |
مشکلات مرتبط با جامعه و خیرین سلامت |
|||
|
13 |
025/0 |
189/0 |
P28 |
کاهش مشارکت سازمان‌های مردمنهاد |
134/0 |
H6 |
چالش‌های مدیریت نظام سلامت |
|
19 |
023/0 |
170/0 |
P29 |
توجه ناکافی به عدالتمحوری فعالیت‌های خیرین سلامت |
|||
|
27 |
021/0 |
157/0 |
P30 |
فقدان نظام پایش ارزشیابی و پاسخگویی |
|||
|
24 |
022/0 |
166/0 |
P31 |
عدم وجود دستورالعمل متناسب برای فعالیتها و مشارکت خیرین |
|||
|
35 |
019/0 |
143/0 |
P32 |
عدم وجود نیروی فنی مهندسی مرتبط با پروژۀ ساختمانی در تیم کاری خیرین |
|||
|
20 |
023/0 |
174/0 |
P33 |
تورم بسیار زیاد و ناگهانی در بحث اقتصادی |
|||
|
36 |
019/0 |
184/0 |
P34 |
عدم وجود بار حقوقی تفاهمنامههای مشارکتی با خیرین |
101/0 |
H7 |
پیامدهای مدیریت نظام سلامت |
|
21 |
023/0 |
225/0 |
P35 |
عدم تطابق خواستۀ خیرین با قوانین بالادستی |
|||
|
28 |
021/0 |
212/0 |
P36 |
عدم تأمین مالی بهموقع توسط مدیران از خیرین در تفاهمنامههای مشارکتی |
|||
|
37 |
019/0 |
190/0 |
P37 |
نارضایتی پزشکان و مراکز درمانی از طرح سازمان نظام سلامت |
|||
|
38 |
019/0 |
188/0 |
P38 |
نارضایتی مردم از طرح نظام سلامت |
|||
|
22 |
023/0 |
183/0 |
P39 |
توجه به مطالبات عمومی در طرح‌های مشارکتی |
128/0 |
H8 |
عوامل پژوهشی مؤثر بر مدیریت نظام سلامت |
|
7 |
028/0 |
216/0 |
P40 |
نظارت و ارزیابی فرآیند مشارکت عمومی |
|||
|
39 |
019/0 |
151/0 |
P41 |
ارائۀ اطلاعیه‌های بهداشتی در اماکن عمومی |
|||
|
44 |
016/0 |
122/0 |
P42 |
گسترش پوشش مراقبت‌های بهداشتی اولیه |
|||
|
25 |
022/0 |
172/0 |
P43 |
ارتقای سطح سواد سلامت در جامعه |
|||
|
31 |
020/0 |
155/0 |
P44 |
پژوهشهای مبتنی بر مشارکت مردم در نظام سلامت |
2-4- پیشنهادهای پژوهش
-با توجه به اینکه برنامۀ پزشک خانواده بستری مناسب برای مشارکت مردم است و به طور کامل اجرا نشده است، پیشنهاد می‌شود دانشگاه علوم پزشکی برای افزایش مشارکت مردم به این موضوع بیشتر توجه کند و بستر لازم را برای اجرای کامل آن فراهم کند.
ـ با توجه به اینکه منابع مختلفی برای اطلاع‌رسانی حوزۀ سلامت وجود دارد، از جمله طرح موضوعهای مرتبط با سلامت از سوی افراد صاحب‌نفوذ و مشهور (سلبریتی‌ها)، می‌توان اعتبارسنجی لازم را انجام داد و در رسانه‌های مجازی، سایت‌ها و تبلیغات از این افراد برای افزایش مشارکت مردمی در مدیریت نظام سلامت استفاده کرد.
ـ یکی دیگر از چالش‌های مدیریت نظام سلامت مشکلات سازمان‌های مردمنهاد است که با توجه به بوروکراسی پیچیده در کسب مجوز ممکن است یکی از موانع جلب مشارکت مردم باشد. لازم است افراد یا سازمان‌هایی که برای بهتر شدن برنامه‌های سلامت یا ارتقای آن فعالیت میکنند بر روی این چالش بیشتر تمرکز کنند تا مشارکت جامعه را برای ارتقای سلامت افزایش دهند.
ـ پیشنهاد می‌شود دانشگاه علوم پزشکی اصفهان از سازمان‌های مردمنهاد برتر تقدیر کند تا از این طریق به پایداری این نهادها کمک کند.
ـ پیشنهاد می‌شود دانشگاه علوم پزشکی اصفهان سازمان‌های مردمنهاد مورد نیاز برای تأسیس را به مردم معرفی کند؛ زیرا بیشتر مردم اطلاعاتی کم دربارۀ این سازمان‌ها دارند؛ به همین دلیل با معرفی سازمان‌های مردمنهاد مورد نیاز، دانشگاه علوم پزشکی میتواند مشارکت مردمی را در مدیریت نظام سلامت افزایش دهد.
ـ با توجه به اینکه بخش دولتی چه بخواهد و چه نخواهد، سازمان‌های مردمنهاد به عنوان نیروهای خودجوش و سازمانیافته به کار خود ادامه میدهند، بهتر است برای افزایش بهره‌وری مجموع فعالیت‌های بخش دولتی و غیردولتی، استفاده از ظرفیتهای مردمی با هدف پایداری اهداف توسعه و تسریع دستیابی به چشم‌انداز 20 سال، تعاملاتی مؤثرتر بین این دو بخش برقرار شود و سعی شود از مشارکت سازمان‌های مردمنهاد بیشتر استفاده شود.
3-4- محدودیت‌های پژوهش
این پژوهش در سطحی محدود از دیدگاه کارکنان شاغل در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بررسی شد؛ بنابراین، هنگام تعمیم نتایج پژوهش باید احتیاط لازم را در نظر گرفت. یکی دیگر از محدودیت‌های پژوهش مقطعی بودن پژوهش است.
[1] Nikjoo
[2] Good Governance
[3] Collaborative Health System
[4] Social autonomy
[5] Multiculturalism
[6] Future-oriented health system
[10] E Word of mouth
[11] Non-Governmental Organizations
[12] Diaz
[13] Smith
[14] Arhin
[15] Razavi
[16] Jaca
[17] AHP
[18] Colaizzi
[19] Ghahramani
[20] Hierarchical structure
)